Уужуу сэтгэл

Монголчууд маань ямар уужуу сэтгэлтэй вэ? Гайхамшигтай тийм үү?

Эх орноо нүдний өмнө нь зарж идэхийг харлаа..

Монгол иргэнээ буудаж алахыг харлаа..

Харийнхан эх нутагт минь биднийг хэрхэн доромжлохыг харлаа..

Хөгжилгүй, хүсэл мөрөөдөлгүй бид ямар уужуу юм бэ?!

Шийдэгдсэн зүйл байна уу?

Хариуцлага тооцсон шийдвэр гарж уу?

Уужуу сэтгэлтэй Монголчуудаа!

Чингистэй Монгол

Ерээд оноос эхлээд Чингисийн давалгаа эхэлсэн боловуу даа. Болов уу ч гэж угаас гарцаагүй. Энэ давалгаа архинаас онгоцны буудал хртэл давалгаалсан билээ. Саяханаас энэ байдал намжиж, одоо гайгүй болж байна уу даа гэх бодол өөрийн эрхгүй төрнө, Угаас хэт их давтасаар бид өөрсдөө моданаас гаргачихсан гэдэг нь үнэн. Тэрнээс гадаадад харь хүнтэй яриа эхлэд Монгол гэж хэлэхэд Чингисийн! гэж хариу ирдэг бол хэвээрээ. Чингис хэмээх нэр илбэ шидтэн, ямар нэг үндэсний гэх тодотголтой хүмүүсийн жишээ авах, бахархах, бас гол бизнесийн давуу тал нь болсоор байгаа. Энэ үзэгдэл бол үгүй болохгуй нь тодорхой. Бизнесийнхэн, Монгол иргэд, гадаадынхан иймэрхүү байдлаар ханддаг бол Монголын төрийн зүгээс хэр анхаарж үздэг вэ гэдэг асуулт бас их сонирхолтой. Төрийн ордны урд талд унтаж буй мэт Чингисийн хөшөө бий...

Нууц товчоог Чингис хааныг голчлон бичсэн гэдэг утгаар нь Монгол улсын ерөнхийлөгч айл бүр гэртээ залах талаар уриалга гаргасан байдаг.(Би хувьдаа яг ингэж л ойлгодог.) Өөр яг барьцтай зүйл юу вэ гэхээр би сайн мэдэхгүй байна уу эс бөгөөс байдаггүй байх. Харин хамгийн чухал салбар буюу түүхийн шинжлэх ухааны судлаачид маань хаахна явна вэ? Дорвитой судалгаа, шинэ эх сурвалжуудын талаар эрэл хайгуул хэр явдаг бол? Хятад, Казахстан, Орос зэрэг Чингис хааныг ил далд булаацалддаг байна. Илт худлаагаас гадна, Монголын талаар мэдээлэлгүй хүнийг мунхруулчиж болхоор ном хэвлэл бол бишгүй ихээр гарсаар байгаа. Мөнгө олох гэж, өөр бас бодлогоор ч тэр гарсаар хэвлэгдсээр.. Монголын түүхчид бол юм хийж байгаа байх. Тодорхой түвшиндээ, хязгаарлагдмал хүрээнд.. Яагаад ингэж хэлж байна гэхээр ийм ном ингэж гарлаа гэж дуулддаггүй. Олон улсын тийм хуралд манай түүхч тэр Чингис хаантай холбоотой тийм судалгааны талаарх лекц тавилаа гэж бүүр ч дуулддаггүй. Түүхийн шинжлэх ухааны талаас нь бичсэн судалгааны ажлыг бол энгийн уншигч бол уншаад ойлгоход бэрх, угаасаа шинжлэх ухааны хэллэг гэдэг зүйл, нарийн бөгөөд судлаагүй хүнд эрээн цоохор байдаг. Энгийн уншигч нарт хандсан уншууртай, сонирхолтой, баримттай, ойлгомжтой ном үгүйлэгдсээр байна. Номын зах зээл Монголд сэргэж байгаа өнөө үед тийм ном гаргаж чадвал багагүй ашиг олох ч боломж бий. Харин тийм чадвар манай түүхчидэд бий эсэх нь эргэлзээтэй.

За энэ зүйлсийг орхиод эргээд Чингистэй Монголруугаа оръё. Монгол Чингисийн үед яаж хүчирхэгчиж чадваа. Эсвэл тэр үейин Монголд Чингис яаж хүчирхэгжиж чадваа гэдэг асуулт сонирхолтой сэдэв. Чингис байсан учираас Монгол тийм түвшинд хүрэв үү, Түүхийн эргэлтэнд Монгол гэдэг улс гарч ирэх нь тодорхой байгаад Чингис хаанаар толгойлуулаад тодорвуу. Хариу нь бол аль алины давхцалаар гэвэл үнэнд нийцэх байх. Олон мянган жилийн тулалдааны туршлага, эртний эзэнт гүрнүүд байсан тул улс байгуулах туршлага ч байсан нь мэдээж. Чингис хааны Модун шаньюүн талаар хэлсэн зэрэг уншиж байснаас ингэж бичлээ. Аман хэлбэрээр бишгүй зүйлс хойч үедээ үлдээсэн нь тодорхой. Урд хөрштэйгээ олон зуун жилийн харилцан тулалдааны туршлага зэрэг, мал аж ахуйн он удаан жилийн өв соёл, нүүдэлчний бэрх ч гэлээ амар амьдрал зэрэг олон зүйлийн давхцаан дунд Тэмүжин хэмээх хүү төрж, өсөж бойжсон тухайн хүний амьдрал нь ч өөрөө сонирхолтой бөгөөд эгзэгтэй байснаас агуа удирдагч төрөх болжээ. Гээд хэлчихвэл буруудахгүй байх. Физикийн судалгаанд лидер хэрхэн гарах талаар сонирхолтой сэдэв ч байдаг бололтой. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн асуудал шийдэхэд хүмүүсийн олонлопгоос удирдагч хэрхэн төрөх вэ. Лифтэнд гацсан 7 хүнээс хэн нь бусдыгаа тайвшруулж гарах гарц сийлж чадах вэ гэх мэт.. Магадгүй ийм судалгаа хийдэг хүмүүс түүхийг сайтар уншаад simulation маягийн зүйл хийвэл сонирхолтой ч байж мэдэх. Нийгмийн шинжлэх ухааныг, байгалийнхтай хослуулж судалгаа хийх бол амаргүй гэхдээ боломжтой зүйл гэдэг нь тодорхой.

Чингистэй Монгол байсан үе шиг, Монгол орон ойрын үед, эсвэл хэзээ нэгэн цагт дахин тодрон гарж ирэх боломж хэр вэ? Бүхий л салбар шинжлэх ухаанаа Монгол орон маань хөгкүүлвэл хариу нь гарах магадлалтай бай. Үр дүнг нь үзэж болох мэт.

Малчид маань завтай байна

Яах аргагүй ингэж бодогдож байна. Хамгийн завгүй хүчир ажил хийж буй малчидын төлөөлөл хотод ороод ирцэн төв талбай дээр жагсаж байх юм.. Бас нэг дан морьтойгоо гэж байгаа. Ер нь бол тэгээд хамгийн завтай улс л тэнд очсон юм бишүү гэх сэжиг хүмүүст төрж байгаа бололтой. Нөгөө хэд нь ч хотынхон бидэнтэй нийлсэнгүй гэх гомдлын үг хаяастай. Ажилаа хийж буй хүмүүст ямар ч арга алга байна шүү дээ.

Бас өөр нэг хувилбар нь ямаа самнах цаг болоогүйгээс хойш өдөр тутмын ажлаа эхнэр хүүхэддээ орхиод халтуур хийх. Жагсвал мөнгө өгөөд, морьтойгоо ирвэл бүүр их мөнгө өгж байхад амьдралд нэмэртэй л зүйл юмдаа. Буу шийдэм барьсан малчин очсон гэж дуулдаагүйг бодоход зарим нэг жагсаал зохион байгууллагчидын ярьж буй топ олигархуудыг буудахгаагүй нь лавтай. Тэгэхээр энд мөнгөний ажил яваад байнаа. Гэвч нөгөө хэд нь олсон мөнгөөрөө архи уугаад байгаа сураг ч энд тэндээс дуулдана. Эр хүний жаргал Сүхбаатарын талбай дээр гэх шинэ үг гарах бололтой. Магнай, Батзандан тэргүүтэй тэргүүний хувьсгалчид маань (хэдийгээр нэг ч хувьсгал нь амжилттай болж чадаагүй ч) бүгд албан тушаалтай, идэх юмтай, тоолох мөнгөтэй болсон талаар уншиж мэдлээ. Ерөөс гадаадад ч бай дотоод ч төгссөн хамаагүй ажлийн гараагаа мэргэжлээрээ аль нэг байгууллага, компаниас биш гудамнаас, талбайгаас эхэлсэн нь маш их амжилт олдог нь практик дээр батлагдаж байна.

Хувийн бизнес эрхлэж татварт дарамтлуулж, хаа нэг байгууллагын цалинг горьдож сууснаас хэдэн жил гудамжинд хүн амьтан хуйлруулаад гүйгээд байвал хамаагүй амьдрал дээрдэх юм байна.

Фэнгшү Ганбаатар, Магнай, Батзандан гээд чамлахааргүй албан тушаалд очсон байна.

Би ч гэсэн хурдан сургуулиа төгсөөд талбайгаас гараагаа эхэлнээ.

Уулзалгүй удлаа..

Бичлэг хийлгүй 2 сар болсон байна шүү. Амьдрал үргэлжилсээр.. Шинэ сургуульд шинэ газраа дасах гээд бас, хүү эхнэр хоёр маань хүрээд ирсэн гурвуулаа бужигнацгаагаа л байж байна даа. Японд болсон гамшиг, АЦС-ын асуудал гээд нилээд бужигнаантай шийдвэрүүдэд өөрчлөлт гаргасан өдөр хоногууд байлаа. Сургуульдаа дасаад, орчинтойгоо танилцаад одоо л нэг амсхийх тийшээ хандаж байна гэхүүдээ. Тэгж байгаад сонирхолтой бичлэг оруулнаа.

Японд...

Монголчууд маань овоо сандруу улс бололтой шүү. Сүүлийн хоёр хоногт сонсоод байхад юм юм л дуулдлаа. Японд байдал харьцангуй тайвширж байна. Цүнамийн аюул багасаж, газрын чичирхийллийн давтамж буурсаар байна. Японд одоо хамгийн тулгамдаж буй асуудал бол аврах ажиллагаа. Нурсан байшин, далайн ус аралруу орж ирэн түрснээр, машин, завь, байшин холилдоод эмх замбараагүй байдал бий болоод байна. Цахилгаан тэргийн зам их хэмжээгээр эвдэрснээс зам харилцаа зогсонги байдалд орсон. Голомтын бүст гэр орноо, дотны хүмүүсээ алдсан хүмүүс их байна. Мөн мэдээлэл авч чадахгүй, тоггүй байгаа газрууд ч байсаар байна. Маргаашнаас бүсчлэн тогны хязгаарлалт хийх болно гэж мэдээллээ.

Японы ард түмэн хатуужил сайтай, бэлэн байдалд байж чаддаг ард түмэн гэдгээ нүүр бардам харуулж байна. Гэвч байгалийн хүч гэдэг үнэхээр хүчтэй юмаа гэдгийг энд хүн бүр мэдэрч байх шиг байна. Миний хувьд гол голомтоос 1300 км гаруй зайд байгаа учир ямар нэгэн чичиргээ мэдрээгүй, хоол хүнс, тогны хомсдолд ороогүй гадаа гарахад япончуудын амьдрал хэвэндээ салхилцгаасан, нохойгоо дагуулсан хүмүүс байна.

Монголчууд маань эмх цэгц гэдэг зүйл огт байдаггүй юм байнаа гэдгийг их сайн харагдаж байна. Болсон үйл явдлын дараа Монголд эндэхтэй дутахгүй эмх замбараагүйдэл иргэдийн дунд бий болсон сурагтай. Ийм байдалд хүргэсэн нь Монголын хэвлэл мэдээллийнхэн. Юу юугүй Монголоос энд байдаг гэр бүлийнхээ хүмүүс рүү утасдаж харьж ир гэж шуугиж байлаа. Мэдээж дээр нь гар утас ажиллахгүй болсон зэрэг нь нөлөөлсөн байх гэхдээ гол голомт газруудаас бусад газруудад бол байдал гайгүй байгаа гэдгийг огт ойлгоогүй байсан нь илэрхий байсан. Тэгэхээр Монголчууд маань юу юугүй уулгамч байх нь муу үр дагавараа гаргаж л байна.Хэвлэл мэдээллийнхэнд бол хэлэх үг алга, хурдан шуурхай дамжуулах гэсэн нь сайшаалтай ч зурагтаар гарсан, вэб сайтууд дахь мэдээний гарчиг зэрэг бол цус харвамаар зүйлс байлаа. Агуулга нь шал өөр. Ийм онц ноцтой үед ингэж үзүүлэх тоглолт маягын зүйл хийж уул нь боломгүй мэт.

Эндэх Монголчууд маань ч багагүй үймж олон хүмүүс Монгол явж байна. Токио болон түүнээс хойш бүс нутгийхан сандрахаас өөр аргагүй. Гэвч хэт туйлширж нийтээрээ айдас автах аюул бас байна. Нэг л айж сандарвал тэнэг л зүйл хийнэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. МИАТ, Япон дахь Монголын элчин сайдын яам үнэхээр хариуцлагагүй байна. Нарита онгоцны буудал дээр үнэгүй харина гэсэн хүмүүс их очсон байна. Буцаж орох эрхээ аваагүй яаран сандран очоод нисэж чадалгүй үлдэж байна. Үлдсэн улсуудад элчин сайд өөрөө, МИАТын төлөөлөгч нь онгоц өөр ирэхгүй байхгүй гэж буцаагаад маргааш өглөө нь онгоц ниснэ гэж мэдэгдэх жишээтэй. Нарита онгоцны буудалаас Токио хүртэл хурдандаа л 1цаг хагас зарцуулдаг. Нисэх цаг нь 9цагаас гэж хэлэхээр 2цагын өмнө орох ёстой учир эндээс үүрээр гарах, эсвэл мэдээлэл хүлээж аваагүй зэрэг асуудлууд байна. Гэвч нөгөө онгоц нь өдөр нисэж байх жишээний. Элчин сайдын яамны вэб сайтад мэдээлэл тавьж буй гэж байгаа боловч 11ны өдрийн мэдээнээс хойш юм ороогүй л байгаа. Утасаа автомат хариулагч дээрээ тавьсан байна гэх хүмүүс ч байна. Зурагтаар гарж байгаа Японд газар түрээслэх энэ тэр гэж

ярьж байгаа бол зүгээр л онигоо шүү л гэе даа. Юм мэдэхгүй ярих ямар муухай харагддаг юм бэ л гэж бодсон сургамж авсан.

Нийгмийн сүлжээ

Надад Facebook-д бүртгэл байхгүй. Бүртгүүлчиж байсангүй. Hi5-д байсан, гэхдээ одоо тэнд нэг ч шинэ зураг оруулж, идэвхтэй байхаа больсон. Fb одоо интернэт дэхь хамгийн хүчтэй нийгмийн сүлжээ сайт билээ. Үүгээрээ ч өдөрт мянга мянгаараа хүмүүс гишүүнчлэл үүсгэж зураг оруулж, хоорондоо харилцаж, шинээр танилтай болж, бизнесээ эрхэлж, мэдээлэл солилцож байна. Олон ашигтай талтай энэ газар би яагаад бүртгэлчгүй бусдаас хойно хоцроо вэ? Миний хувийн бодлоор нийгмийн сэлжээ сайтуудад өөрийн хүссэн байдлаар бус (дүрэм бус) тухайн сайтын зохиогчидын хүссэнээр орлцдог. Бий болгосон боломжуудыг нь ашиглаад тэдний тавьсан шаардлагад нийцүүлж оршин буй. Тэгээд тэдний бизнесийн өгөөш гэх юмуу, үйлчлүүлэгч нь болж буй. Өөрөөр хэлбэл өөртөө тодорхой хэмжийний эрх чөлөө буй ч тухайн компанид асар их ашигтайгаар тэнд гишүүн болон буй. Гаргаж буй үйлчилгээнд сэтгэл хангалуун байдаг ч тухайн нөхцөлдөө өөрийн ертөнцөө хязгаарлуулж байгаагаа мэдэрдэггүй. Тийм учираас би нийгмийн сүлжээ сайтад сүжиг байдаггүй. Мөн соёлын ялгаа, үндэстэн хоорондын тохирохгүй зүйлсийг ч гэсэн хэрхэн шийдвэрлэх вэ гэх мэт сул талууд их. Хэдийгээр би антиамерик биш ч нэг орны бодлого, соёл хүчтэйгээр цутган орж бусад оронд дарамт болоход таагүй ханддаг. Үүгээрээ ч америкийн задгай амьдрал, тэдний соёл төлөвшөөгүй (ардчилалын хувьд) манайх шиг оронд нилээд хор уршиг тарьж буй. Бааранд олноороо буй насанд хүрээгүй охид хөвгүүд, мансууруулах бодис хэрэглээд нас барж буй Монгол залуус, жишимгүй нэгнээ буудаж буй ижил цустан, хүн наймаалж буй хэсэг хүмүүс бүгд кино, дуу, мэдээ, интернэтээс ийм зүйл байж болох юм байна гэдгийг мэдээд хийж буй. Дархлаа үгүй учир гарах хор уршиг нь ихээ.

Мэдээж зар сурталчилгаа гэдэг том ертөнц буй. Сүлжээ сайтуудаар таны өөрийн хуудасру ороход өөрийн чинь сонирхдог зүйлсийн сурталчилгаа нүдэнд тусаж нэг л мэдэхэд e-shop руу нь ороод худалдан авч буй зураглал танил ч байж болох. Монгол дахь нөхцөл байдал юу билээ? Зурагтын нэвтрүүлэг дундуур явах сурталчилгааны цаг нь уртассаар 10минут илүү гардаг болжээ. Энэ эрүүл зүйл үү? Хүмүүс ч үүнд нь дасал болсон учир тэр 10 минутад бие засаж, хоолоо идэж, гэрээ цэвэрлээд ажлаа амжуулаад сурчихаж. Үүнийг мэдсэн рекламны албаныхан суугаад ганц бүтэн үзэж чаддаг мэдээний дундуур ч оруулдаг болов. Мэдээ үзээд сууж байсан нэг л мэдхэд нөгөө мэдээ нь нэг дэлгүүрийн сурталчилгаа болоод орхично. Нэг онигоонд сонгуулийн үеэр үзэх зүйлгүй сувгаа солин байхад 25-аар З.Алтай гуай гарч байсан энэ л сонирхолтой юм байх шиг гээд үзтэл нөгөөх нь намайг сонгоорой гэсэн гэдэг шиг зурагтаар гарж буй зар сурталчилгаа хэрээс хэтэрсэн нь хэн бүхний мэдэх асуудал билээ.

Монголын нийгэмд ямар ч асуудал ярьсан уул уурхай, улс төр хоёр луу ордог жамтай болоод буй. Энэ бүр зан заншил, соёл болж хөгжиж буй. Үүний жишгээр энэ бичлэг маань ч энэ хоёр асуудалруу халихгүй бол болшгүй. Улс төрд мэдээж сурталчилгаа хэрэгтэй. Наанадаж өөрийн намын хөтөлбөрөө түмэндээ таниулах, цаанадаж өрсөлдөгчөө хятадын эрлийз гэдгийг мэдэгдэх. Монгол улсын иргэн бүрийн толгойд удахгүй хятад цус холилдсон бол их хурлын гишүүн болж, ерөнхийлөгчид нэр дэвшдэг юм байна гэсэн сэтгэгдэл, эс бөгөөс эрлийз, хурлийз л бол дарга болдог юм байна даа гэсэн ойлголт гүн тогтох шинжтэй. Эдгээр зүйлс бол манай улс төрийн ертөнцөд сурталчилгаа ямар хүчтэй байдаг вэ гэдэгт бэлхээн хариу өгч буй нь тэр. Мэдээж "ардчилсан төртэй" болоод 20 гаруй жил болж буй учир иргэд маань хэр баргын зүйлсэд хулхидуулаад байхааргүй хашир бурхи болжээ. Үүнийг ч дагаад бүх л салбарт сурталчилгаа нь өндөр түвшинд хөгжиж байна. Сонгууль дөхөхөөр л нэгэн улстөрчийн аллагын асуудал сэргэдэг нь одоо бараг уламжлал болоод буй. Дараагын сонгуулиас 7сарын 1нь гэдэг шинэ асуудал гарч ирдэг болох байх. Мөн цусны шинжилгээ, хятадын тагнуул гэх мэт.. Хятадаас өөр орны тагнуул бол нээх асуудал болдоггүй шинжтэй Хятадын тагнуул гэдэг нь төрсөн гэр бүлээ ч хядсанаас илүү аймшигтай зүйл гэж үздэг нь Монголчууд билээ. (Мэдээгээр гэр бүлээ хядлаа гэхэд цочирдоггүй атлаа, Хятадын тагнуул гэж гүтгэхээр муурж унадаг нь Монголын ёс) Харин аливаа нэг хууль батлах, гэрээ хийх үед мөн л бусдын санаа бодлыг өөр тийш нь хандуулах, үймүүлэх арга хэмжээ зайлшгүй хэрэгтэй. Хэрэв хуудуугүй хууль батлах гэж буй бол, хулгайтай гэрээ хийхгээгүй л бол хэрэггүй зүйлс. Гэвч яагаад ч юм яг л ийм зүйлс болдог. Хүрэлсүхбаатартай болж буй нь ихээхэн асуудал үүсгээдхэв. Нэг хэсэг хүмүүс нэгэнт шинэчилж хөшөөг хөдөлгөж байгаа бол энэ талбайгаа цэлгэр болгоод их хааны хөшөөний учир холбогдолын өргөе. Тиймдээ ч жанжины хөшөөг өөр тийш нь нүүлгэе гэсэн САНАЛ гарчээ. Энэ бол гарж л байдаг санал, хэн ч крантай очоод ховхлох гээгүй байлаа. Тэгтэл ч асуудал боллоо жанжин ямар муу юм хийсийн гэх уйлаан, жанжин үзэмчин хүн гээдэхсэн чинь хужаа биш гэж баахан орилцгоов. Энэ нэг л НО-той тиймүү. Энэ асуудал эд бужигнаж байх үед батлагдсан хууль, тавантолгойн асуудлаарх банкны сонгон шалгаруулалт, иргэн бүрт тараах хувьцааны мөн чанар гэх мэт зүйлсийг эргэн харахад илүүдэхгүй л боловуу! Мөн Н.Энхбаярын хэлсэн үг ч чухал шүү.

Гэх мэтээр бид өөрсдөө сэтгэж, өөрийнхөөрөө амьдарж байна л гэдэг. Ардчилалаа эдлээд утаан дундаа жаргаж байна л гэдэг. Нэг хөшөөний асуудал Монгол орны нэгдүгээр асуудал болоод байхад улсын нийслэлийн утааны асуудал хэзээ ч нэгт орж чаддаггүйн гайхамшиг гэх үү гутамшиг гэх үү энэ л зүйлсийн талаар бид эргэцүүлэн бодох нь чухал. Бодол, эргэцүүлэл хоёрт ч их том ялгаа байдагтай адил нээрээ ч тиймдээ гээд энэ удаа бодоод өнгөрөх биш нухацтай эргэцүүлэн үзээд аливаа асуудлын мөн чанар нь юу вэ гэдгийг тунгааж байгууштай юм боловуу даа.

Ярианы эхэнд гарсан хэн нэгний дүрмээр явж, бусдын зурсан замаар гүйх хулгана мэт нийгмийн сүлжээ сайтад би хувьдаа ордоггүй гэсэн. Гэвч яг адил хэдий ч Монголын өнөөгийн нийгэм, Монгол улсын иргэншилээ сольшгүйгээс хойш өөрчлөхөөс өөр замгүй.

Энэ л миний хэлэх гэсэн үг!

Тэнгисийн тулаан

Испани болон Aмерикчуудын хооронд далай дээрх онцгой байдлын радио долгион дээр болсон ярилцлага.

Испаничууд:
А853 ярьж байна. Та нар яг биднийг чиглэн ирж байгаа тул, мөргөлдөөн болохоос сэргийлж урд зүгрүү 15 хэм эргэнэ үү. Бидний хооронд далайн 25 милийн зай байна.

Америкчууд:
Та нартай Америкийн Нэгдсэн Улсын усан онгоцны ахмад ярьж байна. Бид та нарыг бид нартай мөргөлдөхөөс сэргийлж чиглэлээ 15 хэм өөрчлөхийг шаардаж байна.

Испаничууд:
Бид та нарын саналыг хүлээж авах боломжгүй гэж бодож байна. Бид та нарыг чиглэлээ урд зүгрүү 15 хэм өөрчлөхийг санал болгож байна.

Америкчууд: (Өөр хүн)
Та нартай Америкийн Тэнгисийн Цэргийн Флотын нисдэг онгоц тээвэрлэгч “Линкольн” усан онгоцны командлагч Ричард Жеймс Ховард ярьж байна. Манай онгоц Америкийн Тэнгисийн Цэргийн Флотод хэмжээгээрээ хоёрт ордог. Биднийг 2 крейсер, 6 сөнөөгч, 2 шумбагч болон бусад жижиг дэмжигч онгоцнууд дагалдаж байгаа. Би таныг чиглэлээ өөрчлөхийг санал болгож бүүр тушааж байна. Ингэхгүй бол бид өөрсдийнхөө хөлөг онгоцны аюулгүй байдлыг хангахын тулд зохих арга хэмжээг авах болно гэдэгийг анхааруулж байна. Бид нарын замаас зайлна уу.

Испаничууд:
Та нартай Хуан Мануэль Салаг Алканара ярьж байна. Бид гурвуулаа байна. Бид нарыг нохой, оройн хоол, 6 лонх шар айраг дагалдаж байна. Бид нарыг одоо унтаж байгаа нэг канар шувуу дэмжиж байна. Бид эх газар дээр байрлаж буй гэрэлт цамхаг тул хаашаа ч явах бодолгүй байна. Бид Испанийн гэрэлт цамхагуудын дунд хэмжээгээрээ хэдэд нь ордогийг мэдэхгүй. Та нар өөрсдийн аюулгүй байдлыг хангахын тулд зохих бүх арга хэмжээгээ авч болно. Гэхдээ хэрвээ та нар чиглэлээ өөрчлөхгүй бол таны “Линкольн” манай хадан хясааг мөргөх болно.

ХоОл хОоЛ ХоОл!

Идэх гэж амьдардагуу, амьдрах гэж иддэг үү? гэх асуултанд Монгол хүний өнцөгөөс нь харвал амьдрах гэж иддэг юм байна гэж ойлгогдоно. Мэдээж идэх гэж амьдардаг хүн, улс үндэстэн үгүй биз. Гэхдээ улс төрлүү гарж буй улсууд яг яах гэж амьдардагыг нь асуумаар л байдаг. За тэр яахав. Монгол хүний хоолны нэр төрөл, материал зэргийг нь харвал даанч ядуухан харагддагыг бүгд мэдэж буй. Мах, гурил, будаа, сонгино, лууван, төмс, манжин, байцаа, тэгээд нэмэх нь давс, перец. Монголчууд маань өнө эртнээс цагаан идээг зун, намартаа идэж махаа өвөл хэрэглэдэг байсан талаар их ч ярьж бичдэг билээ. Цагаан идээгээ идээ л бүх л зуныг давдаг байсан ч юм шиг. Мөн хүнсний ногоо хэрэглэхгүй, тэр хэрэгцээт ногоон ургамлыг нь мал нь идээд, малын цагаан идээ, махнаас нь витамин, минералуудаа авдаг байсан талаар ч ярьж хэлэлцдэг. Бид энэ талаар нухацтай нь аргагүй сайн бодох хэрэгтэй. Яриа болгон дээр, бичлэг болгон дээр гардаг уул уурхайг ч энд бас ярилцая. Уул уурхайг хөгжүүлэх нэрийн дор хаа сайгүй газар ухаж төнхөж байгаа нь Монгол орны байгалийг эвдэн сүйтгэж буй билээ. Эх орны маань хөрс маш эмзэг 20 см хүрэхгүй хар хөрстэй, зарим газраа 5 см хүрэхтэй үгүйтэй байдаг. Ямар сайндаа ямаа ихсэх, хулан гөрөөс нь давхилдчихаараа болохоо байчих гээд байдаг эмзэг байхавдээ. Тэгвэл хэдэн зуун метрээр нь ухаж төнхөөд, байгалийн тэнцвэрийг хадгалдаг металлуудыг аваад эхэлмэгц экологи тэр чигээрээ хөдөлгөөнд орж хүн, мал, амьтан амьдрахад таагүй болж ирэх. Эндээс бидний хүнсний гол зүйл болох малын идэх тэжээл багасах, иддэг өвсний найрлагад өөрчлөлт орох зэрэг, ховор ургамлууд устан үгүй болох гэх мэт сөрөг үр дагавартай. Мөн бид зөвхөн мах, гурил, цагаан идээ идэж амьдарж байгаагүйг онцлох хэрэгтэй. Монголчууд эртнээс төрөл бүрийн ургамал, мөөг зэргийг боловсруулан хэрэглэх мэдлэгтэй байсан байна. Энэ талаар Б.Ренчин гуайн ярьж үлдээсэн зүйлс бишгүй байдаг бололтой. Бид л өнөөгийн устаж үгүй болж буй, салан задгай мэдлэгээсээ дүгнэлт хийн өөрсдийн хоолний орц найрлага чадамж муу хэмээн боддог маань тун өрөөсгөл хандлага бололтой. Хүнсний тэжээл, хоолны найрлага байгальтай шууд хамааралтай байдгыг санаж байх хэрэгтэй. Мөн хоол тэжээллийн цэвэр, чанартай байх нь Монгол хүний эрүүл орших эхлэл билээ.

Үүнээс гадна хоолны нэр төрөл өнөө цагт цөөн байгаа нь тухайн орны соёл ямар замаар явж байгааг шууд харж болохуйц. Гурилтай шөл, будаатай шөл, битүү шөл, цуйван, бууз, хуушуур, будаатай хуурга гэх мэт материалын зөрүү бараг байхгүй ихэнх нь хятад хоолыг Монголд тохируулсан байдлаар хэрэглэдэг. Гэвч өнөөгийн амьдарч буй нийгэм маань даяаршсан хаанаас ч ямар ч мэдээлэл авч болохуйц нийгэмд энэ байдлаараа байх нь эмгэнэлтэй залхуурал мөн билээ. Гадны чанартай хоолыг Монголд суурьшуулж монголчилж шинэ хоол бүтээж байх нь мөн л чухал асуудал. Заавал тогооч, мэргэжилийн хүмүүс гэхээсээ гэрийн эзэгтэй та, хоол хийх хоббитой хэн ч оролдож баяжуулах хэрэгтэй зүйл билээ. Амьдралын нэгэн баяр жаргал эдлэх зүйл бол амттай сайхан хоолыг ширээнээ тавьж, халуун ам бүлээрээ хөөрөлдөн зооглох үйл мөн билээ.

Чанартай, эрүүл Хооллоцгооё!

Respect for all lifetime

Амьдралын нугачааны хаа нэгтээ та ганцаардан шаналан байна уу? Гараа элгэндээ аваад, газар шагайн алхан яваа юм биш биздээ? Хөлгүй далайн дунд хөл алдан савчин, хүн шиг хүн хайвч олдохгүй мэт санагдах үе энэ хорвоод бий л байх. Зовлон зүдгүүр дээрээс дарж, зорилго тань харин доороос нь нухаж байж мэднээ. Яах гэж амьдраад байгаагаа эргэн эргэн харж, яадаг юм хэмээн бүхнийг хаячихвал сэтгэл амрах ч юм шиг санагдаж байж болноо.

Гэвч хорвоогоос залхалаа хэмээн амиа егүүтгэх, зовлонд ханалаа хэмээн архинд орвол өөрийг чинь тээж төрүүлсэн эхийн гавъяаг, төрөхөөс чинь өсөхөд дэргэд чинь байсан эцгийн сэтгэлийг хэнд хариулах болж байнаа. Нялх балчираас тань, босож тэмцэх хүртэл чинь, дэргэдээс чинь татаж, араас чинь түлхэж байсан сайн санаатнуудад юу хэлэх вэ? Хүн зовох цагтаа жаргалтай үеээ санадаг гэдэг. Итгэл алдрах цагтаа зөвхөн зовлон гунигийг л хардаг гэлтэй.

Маргааш та гэрээс гарахдаа амьдралыг өөрөөр нэг хараад үзээрэй. Шороо бужигнаж, утаанд хучигдсан Улаанбаатарыг бус, өнгөлөг өөдтэй талаас нь, өөдөлж дээшилсэн зүйл юу байна гэж эхлээрэй. Хаалгаар гарахаасаа өмнө амраг хайртай, алаг үрээ, аав ээждээ хайртайгаа хэлээд үнсээд гараарай. Өглөөг инээд хөөртэй, өдрөө сэтгэл хангалуунаар өнгөрөөх болно. Өөрөө ч бас та тийм байх болно. Хөл дээр гишгэсэн нэгнийг хялааж бүү хар, үл ойлголцолоос хэрүүл бүү хий. Уучлалт эрээд инээмсэглээд зөрөөрэй. Өдөр тутмын жижиг асуудалд буруутан гэж байдаггүй билээ. Сэтгэлээ хямраах үйл бүхэн өөрөөс тань эхэлдэгийг санаад өрөөл бусдад эерэг цэнэг өгч өнгөрөөе. Өөрөөс чинь алдсан зүйл байна уу орой хариад бодоорой.

Бүх амьдрал тань өнөөдрийн хором хормоос тогтон буй. Амьдралаа хүндлэе гэвэл одоог хүндэл. Хулгай бүү хий, худал бүү хэл, хоосон амлалтаар нэгнээ битгий хуур, бусдын цагыг хүндлэе. Энэ хормыг та хүндлэвэл эргээд амьдрал тэр чигээрээ таныг хүндлэнэ. Нэрээ зарж идэн буй нэгнийг харвал өөрөө тийм зүйлээс хамгийн хол бай. Зөв бурууг ашигтай ашиггүйгээр бус чин үнэнээр нь тунгааж байя. Хайр сэтгэлээ битгий доромжил, хайртай хүндээ хамгаас үнэнч бай. Өглөө гарахдаа худал хэлсэн үг орой болоход хагацал болсон байхвий. Мөнгөөр сэтгэлээ, итгэлээ, зүтгэлээ бүү худалд. Мөнгө өнөөдөр алдавч маргааш орж ирэх зүйл. Харин сэтгэл, итгэл, зүтгэл гурав эргэж иршгүй зүйлс.

Амьдралаа хүндлэе! Хотоо хүндлэе! Хүн хүнээ хүндлэе! Өөрийгөө хүндлэе!

Тэр цагт хог, утаа, бухимдал хэдийн үгүй болсон байна.

Блог хөтөлцгөөе!

Юуны өмнө Монголд интернэт нэвтэрсний 15 жилийн ойн мэнд хүргэе!

Монгол хүн 20-оод жилийн тэртээ дэлхийн хаана ч хөл тавих эрхээ авсан бол 15 жилийн өмнө Виртуал ертөнцөд чөлөөтэй хөл тавих боломж нь нээгджээ. 20 жилийн өмнө хийж байсан арчилал маань залуу дөнгөж хөлд орж байна хэмээн өхөөрдүүлэх аястай хоцрогдон явдаг бол 15 жилийн тэртээ интернэт ертөнцөд хөл тавьсан Монголчууд дэлхийтэй хөл нийлүүлэн алхаж чадаж байна. Ардчилал, интернэт хоёр хэдийгээр үүсэн цаг хугацаа туулсан зам нь эрс ялгаатай ч хэн нэгний гар хөл оролцоод байхгүй жамаараа хөгжсөн зүйлс ямар үр дүнд хүрдэг. Өхөөрдөж бөөцийлэхгүй бол аюултай хэмээн хамгаалаад байхаар хаа орхигдож болдог вэ гэх жишээ энэ байж болох юм.

Өдрийн тэмдэглэлээ цаасан дэвтэр дээр хөтлөхөөс цахим ертөнцөд хөтлөж, санаа бодлоо захиа байдлаар сонинруу хүргэж хэвлэгдэх эсэхд найдах бус өөрөө чөлөөтэй бусдад түгээх боломжтой болсон нь интернэтийн бөгөөд блогын ач биз. Блог гэх зүйл үүсээд удаагүй байна. Харин блог хөтлөгчидийн тоо нь олон сая хүрээ биз. Та блог хөтөлдөг үү? Хөтөлдөггүй бол яагаад? Хөтөлдөг бол байнга уу? гэх асуултууд гаргаж тавьж болох юм.

Блог хөтлөх ер нь хэнд юунд хэрэгтэй юм бэ? Мэдээж хөтөлж буй өөрт чинь юуны өмнө хэрэгтэй. Энэ бол маш том санах ой! Мөн хязгааргүй их боломж! Бас санал бодлоо чөлөөтэй түгээж болох зөвхөн таны талбар!

3 сарын өмнө бичсэн зүйл эргээд харахад бас ч гэж сонирхолтой байдаг бол 3 жилийн өмнөх зүйл ямаршуу үнэ цэнэтэй байж болох вэ? Аа тэгвэл 30 жилийн өмнөх бол? Магадгүй 3 үеийн үр сад чинь уншвал?

Та бизнес хийх гэж байна уу? Та түнш, найз нөхөр, санал бодол нийлдэг виртуал анд хүсэж байна уу? Тэгвэл блог хөтөл!

Заавал гудамд гараад цаасан хайрцагны өөдөс дээр GOD BLESS YOU! гэж бичээд ямар нэг юмыг чангаар хашгиран үзэл бодлоо илэрхийлэх албагүй ээ. Жагсаал цуглаан хийхээсээ блог дээрээ үнэн бөгөөд хүнд хүрэх зүйл бичдэг бол бүр их хүнд ч хүргэж чадна. Дэмжигчидтэй, бүүр шүтэн бишрэгчидтэй, дээр нь зорилго нэгт нөхөдөө кибер ертөнцөөс олоод ажил хэрэг болговол нийгэмд илүү хэрэгтэй ч байж болох юм.

Ер нь тэгээд хүний оюун санаанд хязгаар үгүйтэй адил, блогд ч мөн адил биз.

Тийм болохоор БЛОГ ХӨТӨЛЦГӨӨЕ!

Хэрвээ миний блог жагсаалтад линкээ нэмүүлэе гэвэл линкээ үлдээгээрэй.

Охиндоо хүүрнэх Монголын түүхийн учир 1

2009-08-01

Энэхүү ном нь Түүх судлаач хэл шинжээч Ч.Чимэгбаатар гуайн бүтээл бөгөөд, ямар нэгэн шинжилгээ судалгааны бүтээл гэхээс илүү. Монгол хүн өөрийн эх орны түүхээ судлахын учир утга, давуу тал. Мөн түүхээ хэрхэн яаж харвал зохилтойг ойлгомжтой тайлбартай өгүүлсэн шиг санагддаг. Гаргаж тавьж буй санаанууд нь ч нэгийг бодохуйц бөгөөд, дэлхийн хаа нэгтээ хэн нэгэн Монголын түүхийг өөрөөр бичиж дураараа өөрчилөөд бусдад таниулж буйд Монгол хүн түүхээ хэрхэн дархлаажуулж авах вэ, Монголын түүхчид өөрсдөө яаралтай дорвитой судалгаа хийж шинэ эрин зууны их хурд, хөгжилд таарсан цогц судалгаа шаардлагатай байгааг илэрхийлжээ. Ер нь түүх гэдэг зүйл аль нэг номны хуудас нь дээр бус тухайн үндэстэн ард түмний толгойд хадгалагдаж сэтгэлд шингэсэн байх үед л түүх болох бизээ. За тэгээд шавилхан биетэй ч ихийг багтаасан энэ номны талаар илүү ихийг бичих хүсэл байвч танилцуулга гэхээсээ миний дүгнэлт болчих, мөн уншигч олонд сонирхолгүй болчих учир ингээд өндөрлөе. Уншиж хараахан амжаагүй бол уншаад үзээрэй.

Хойт насандаа учирна

2009-08-01

С.Эрдэнэ гуайн Хойт насандаа учирна хэмээх эмгэнэлт роман нь Их хэлмэгдүүлэлтийн он жилүүдийг өөрийн амьдрах хүнд хэцүү үед бичсэн билээ. Энэ хэлмэгдүүлэлтэд эцгээ алдсан С.Эрдэнэ чин зүрхний угаас, гашуун нулимс цөхрөлөөрөө сийлсэн үнэн түүх юм. Буриад зоны амьдрал, тэдний хувь заяан дахь түүхийн хүнд шалгуур энэ бүхний хэсэгхэнийг ч болов энэ романаас ойлгож мэдрэх нь тодорхой. Болоод өнгөрсөн булай явдалтай эвлэрэхээс аргагүйд хүрч үнэн хэзээд ялна гэсэн олон Монголчуудын хүсэл биелж Ардчилал эрх чөлөөний үнэ цэнийг ч ухаарах бололцоог энэ роман өгнө гэдэгт найдаж байна. Хэлмэгдүүлэлт гэдэг үг аливаа нэгэн буруу зүйлд хилсээр гүтгэгдэн буруудахыг хэлдэг биз. Гэвч тэр он жилүүдэд хөнөөгдсөн олон мянган хүмүүс ямар бурууд тохогдоо вэ? Буруу зүйл байсан гэж үү? Угсаа гарвалтайдаа юу? Эд хөрөнгөтэйдээ юу? Лам болсондоо тэр үү? Эс бөгөөс Монгол хүн болохоороо юу? Геноцидод өртөсөн Монгол түмэн алдсан гэр бүлээ хайртай ахан дүүстэйгээ Хойд насандаа л учрах бизээ.

Соёлын довтолгоо 1,2

2009-08-01

"Анхны хэт гүрнээс суулчин нүүдэлчин" Бямбажавын Цэнддоо гуайг Монголд мэдэхгүй хүн гэж бараг үгүй бизээ. Ганц урдаа барьдаг фелетонч, мөн өдрийн сонины эрхлэгч гэдгээр нь ч андахгүй биз. Ямарч нийтлэл, хөрөг өгүүлэл бичихдээ хошин өнгө аяс оруулж уншигчидынхаа сонирхлыг татаж чаддаг энэ хүн 2жил гаруйн өмнө (3?) Соёлын довтолгоо хэмээх ном гаргасан билээ. Зургаан жил бүтээсэн энэхүү ном нь зураг хөрөг, тайлбар, ишлэл гээд дориухан баримт сэлттэй сонирхол татахуйц ном болж чадсан нь илт. Үзээд туулаад өнгөрсөн хүмүүст гэхээсээ илүү үзэж харах боломж байгаагүй хойч үедээ зориулсан боловуу гэж унших явцдаа бодогдож байлаа. Зарим нэг санаа нь арай ч биш юмаа гэх хэсгүүд байсан ч ерөнхийдөө бол уншихад уйдаахгүй, мөн зугаацуулахаас гадна багагүй зүйлсийг мэдээд авчна даа. Мөн гагц өнгөрснийг бичээд орхих бус, авах сургамж, давтахгүй алдааг ч сануулаад өнгөрсөн байсан шүү. Уншаад л үз! Б.Цэнддоо гуайд реклам илүүц биз.

Бодь мөрийн зэрэг

Энэхүү номыг Зонхов Лувсандагва (1357-1419) онд бичсэн бөгөөд. Бурхны шашинд эхлэн гэгээрэгсдэд зориулжээ. Олон хүмүүсийн хөлс хөдөлмөр шингэж Орчин цагын Монгол хэлнээ буусан энэхүү ном, өнөө цагт газар аваад байгаа чи шүтэж болно харин ойлгож болохгүй гэх сэтгэлгээг халахад зориулагдсан бүтээлүүдийн нэг нь бизээ. Энэ номыг уншсаны дараа та гэгээрээд гэрэл өөрөөс тань цацарч үүл хөлөглөнө нисэхгүй гэдгийг хэлэх нь илүүц бизээ. Харин бурхны шашныг судлахын давуу тал судлахгүй хоцорсоноор өнөө болоод ирэх амьдралдаа юу алдахыг тайлбарласан ном юм. Гэхдээ зөвхөн судал гээд тайлбарлаад зогссонгүй хэрхэн судалвал зохилтой, судлахдаа юуг анхаарч юуг тэвчих үү? Судлах явцад ямар саад бэрхшээл, ойлгоход бэрх асуудал тулгарах түүнийг хэрхэн даван туулах талаар ч өгүүлжээ. Энэхүү номыг уншсанаар танд магад цаашид ч гүнгийрүүлэн судлах сэдэл өгөх ч юу магад. Эс бөгөөс наанадаж хэн нэгэн ламд хэдэн цаас өгөөд ажлаа даатгачихдаг, сүсэг үгүй гандан ороод бурхантай ширээг түс түс хийтэл мөргөх нь ямарч утгагүй гэдгийг ойлуулна байхаа. Ум сайн амгалан болтугай!

Кармазовын хөвүүд

2009-08-09

Ф.Достоевскийг мэдэхгүй уран зохиол уншдаг хүн үгүй биз. Гэхдээ би саяхныг хүртэл Достоевский гэж сонсож байснаас уншиж явсангүй. Харин уншихдаа шууд гурван шилээврийн нэг нь болох Кармазовын хөвүүдийг уншлаа. Нэг эхэлсэн бол тоормоз үгүй болдог юм билээ. Нэг хэсэгтээ энэ номоор амьдарсан байх. Хэлсэн үг хийсэн үйлдэл болгоно энэ номоор явж, яагаад асуулттай жаал зууралдсан. Ц.Гомбосүрэн гуайн орчуулга аж. Эх хэл дээрээ энэнээс сайн орчуулга олдохгүй байхаа. Бурхан алдчихаж, алдаандаа өөрөө ороогдож байгаам бусуу? Алдаатай бүтээл туурвиж, туурвихдаа өөртэй адилханаар бүтээж харин бүтээл нь өөрийг нь алдсанд нь шийтгэж ташуурдаж, ташуур нь Иван өөрөө, Сермядков, Димитрий ч тэр.. Гол нь үүнийг бичсэн Достоевский биз. 19-р зууныы зохиолч 20-р зуунд хамгийн их нөлөө үзүүлсэн ажээ. Орос оронд айхтар хүлээн зөвшөөрөгдсөнгүй, харин европыг байлдан дагуулж. Ерөөсөө Достоевский орос орондоо тоогддоггүй мөртөө дэлхийд бишрэгдсэн хүн юмуу. Бүгд бурхныг шүтнэ, хэн ч түүнрүү хялааж зүрхлэхгүй харин Ф.Достоевский ташуур бариад бурхны улаан нүүрлуу нульж орхиж. Тэр хэдийнээ үгүй болж үнэн мөнийг олоо биз. Бид харин хэнд итгэх вэ? Бурхан байдаг уу? Тэр энэ их зовлон шаналал, шударга бус зүйлийг алдаад гаргаад ирсэн юм биш биз. Байдаггүй бол бид юу вэ? хэнд итгэж ирсэн юм бэ. Аугаа эрүүчинг уншаад үз. Бурхныг ирэхэд бид танихуу? Бурхны нэрийг баригсадаас ялгаж чадахуу. Ер нь хэнд итгээд байгаа юм бол.. (Жич: Энэ номыг уншихын тулд библи уншсан байх хэрэгтэй боловуу)

"Бүү март, мартвал сөнөнө"

Баабар гуайн энэхүү ном гараад 20 гаруй жил болсон боловуу. Магадгүй надаас ч ах байж болох энэ номыг би саяхан бүрэнээр нь олж харлаа. Номыг эхлүүлээд нилээд хуудас эргэтэл, энэ хүн чинь 20 жилийн өмнө ч ингэж сэтгэдэг, мундаг бичдэг хүн байжээ гэж гайхав. 50-аад төрсөн энэ хүн 90 онд 40 нас хүрж явсны нь санаад АА ТИЙШД гэж бодсон ч. Хаагдмал нийгэмд хаанаасаа ингэж уншиж, бодож боловсруулаад ухуулаад бичээд ном гаргаж чадаж байваа? гэх сонирхолтой бөгөөд хүндлүүштэй асуулт урд минь гарч ирсэн юм. Орос орон бидний ах мөн үү? Орос, Хятад гэх мөнхийн байж болох хөршүүдтэй яаж харьцах вэ? Бид юуг тэдэнд алдаж юуг тэднээс авч байв. ЗХУ яагаад биднийг хоморголон устгаж байваа, коммунизм байгуулахад үнэхээр цагаан цаас хэрэгтэй байсануу эсвэл түүхийн нугачаанд тэд бидэнд юм санасан байсан уу? Уншиж байгаагүй бол уншаад үз. Мартасан дахин санагалзмаар бол уншаад үз.

Үүл бид хоёр

Хайр сэтгэл гэж үнэхээр байдаг юм боловуу? хэмээх асуултыг өсвөр насныхан, мөн томчуул маань ч бодож өөрөөсөө, өрөөлөөс ч асуудаг байж болох юм. Байдаг юмаа гэх ганц хариу сонсоод сэтгэл ханахгүй, мөн өөрөө арай учираагүй гэвч хариугын хайж буй нэгэн байвал "Үүл бид 2"-ыг уншаад үзээрэй. Анхны хайраа хэрхэн тордон өнөө хүртэл явж ирсэн. Амьдралын элдэв бэрхшээлийг хэрхэн хамтдаа даван туулж амжилтанд хүрсэн. Бат-Үүл, Дэлгэртуяа гэх хоёр хүний амьдрал, мөн ардчилалын үнэн түүхийг уншая, мэдэе гэвэл та энэ номыг унших хэрэгтэй.

Атмаан нэртэй ч цайлган нөхөрсөг, шударга зантай Бат-Үүл хэрхэн эхнэр болох охиноо өөртөө татсанаас авхуулаад, амьдралынх нь сонирхолтой үес, алдарт зохиолч С.Эрдэнэ гуайн ч тухай та энэ номноос багагүй мэдэх буй за. Ардчилал яг энэ байдлаараа л бидэнд ирсэн юмуу, арчилалын үед төрсөн, тэр үед ухаан орсон залуус, хүүхдүүд энэ номноос бид ямар үнэ цэнээр, ямар бэрхшээлийг даван туулж энэ замд орсон талаар багагүйг мэдэхийг хүсвэл уншаарай. Уран зохиолын хэллэг бараг байхгүй ч үнэнийг бодит хүнээс нь шууд сонсох, шууд унших сайхан шүү дээ.

Сталиний орчуулагчаар ажиллаж байсан он жилүүд

Орчуулагч Валентин Бережковын өөрийн амьдралын дурсамжаар бичсэн энэхүү номыг Д.Өлзийсайхан, Ч.Чулуунбаатар нар хийжээ. Уншихад хялбар, найруулга сайтай энэхүү ном сонирхолтой дахин унших номын жагсаалтад маань орсон ном. Барин тавин ихээхэн аажуу уужуу уншсан ч Сталин, Гитлер, Молотов, Рүзвелт гээд тухайн үеийнхээ эрх мэдэлтэй хүмүүсийн тухай баримттай өөрийн нүдээр харж, чихээр сонссоноо бичсэн учир тун ч амттай байсан. Дэлхийн 2-р дайны эхлэл, Гитлер хэрхэн Сталинг хүүхэд шиг хууран өөртөө ашигтай байдал бий болгож чадсан. Мөн Америкүүдын баримталж байсан бодлого. Зохиолч өөрийнх нь амь нас хэрхэн дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэж байсан талаар. Хөх, Улаан харандааны тухай гэх мэт та уншаад үзэхэд лав уйдахгүй ном болсон байна лээ.

Мао Зэ Дун

Улаан хавтастай Мао Зэ Дун хэмээх Гүн-Үйлсийн орчуулгаар нэгэн шинэ ном гаржээ. Баабар, Г.Аким, Ц.Гомбосүрэн нарын Танигдаагүй Маогын намтар хэмээх ном гарж буй гэж сонссоноо гэрийхэндээ хэлэхэд тэд маань шинэ жилээр надад нөгөөх номыг маань бэлэг болготол дээрх Гүн-Үйлсийн орчуулгаар ном байж таарав. Баабар тэргүүтний ном арай гараагүй байсан бололтой.

Номоо уншаад суутал үнэхээр таалагдсангүй. Ном нь муу байсан уу орчуулгандаа байв уу. Сайтар ойлгосонгүй, ойлгохын арга ч үгүй мэт санагдлаа. Ер нь уншаад нэг үзээрэй ч гэж хэлэхээргүй тийм ном байв.Орос зохиолчтой Хятадуудыг, Хятадын удирдагчидын жаал доош нь хийсэн л ном юмуу даа.

Надад бол огт таалагдаагүй. Уншаад хэрэггүи гэж зөвлөх байна.

Дайснаа дараад далан жил найрлав

Монгол ардын үлгэрт дайснаа дараад далан жил найрлаж төгсдөг нь их бий. Ядаж л нэг малчин залуу гүнжтэй сууж аваад л найрлаад төгсдөг. Тэр найр нь найгүй үрэлгэн идэж уусан, эцэс төгсгөлгүй үргэлжиж мэтээр дуусдаг. Үнэндээ идэж уугаа л, жаргаа л байх сонирхолгүй хүн гэж хэн байх билээ. Бүгд л хүсдэг. Түүний адилаар Монголчууд маань үлгэр шигээ амьдрах гээд үлгэр болчих гээд байх нь хэцүү. Цагаан сар, Валентин, Март, Хүүхдийн баяр, Наадам, Шинэ жил гээд өргөн дэлгэр идэж уудаг баярууд үргэлжилнэ. Дээр нь хурим, төрсөн өдөр, төрөл бүрийн ойн баярууд, оны хүмүүс, баасан гариг гээд ууж идэх, хэдэн төгрөгөө сэгсрэх үйл явдал бишгүй бий.

Д.Нацагдоржийн "Цагаан сар ба хар нулимс", Ч.Лодойдамба гуайн 'Тунгалаг тамир" зэрэг олон зохиол дээр Монголчууд маань баярыг баян хүний бахархал ядуу хүний зовлон болж тэмдэглэж ирсэн бололтой. Мөнгөтэй баяр хийх бэлтэйчүүд нь олноо хөлдөө чирж унь хүртэл нь ул боов өрж, хундага тавих зайгүй тавагтай идээ тавьдаг. Нэрэлхүү, томхон шанагаар хутгахад шавхруу үлдэхгүй баярхуу нэг нь гэрээ тавиад найр хийгээд дуусдаг тавилантай байжээ. Өнөө ч бид энэ зүйлсээ нүдээр харсаар байна. Шинэ зуун, шинэ мянгантай золгож хөгжил дэвшилтэй хөл нийлүүлэн алхан буй хөөрцөглөх бид баяр, тэмдэглэлт өдрүүдээ хэр зүй зохистой өнгөрүүлдэг билээ?

Аливаа зүйлд зүй тогтол гэгч нь байдаг аж. Зүй тогтол, тогтсон заншил зэрэг нь улс орондоо, иргэддээ хэр тааламжтай байгаа эсэхээр аж амьдралын хэмжиж болох мэт. Баяраа даруу бөгөөд чин сэтгэлээсээ, дараа багатай цэнгэж чадах аваас зөв биз. Харин баянаа гайхуулсан, түүнээс нь дутахгүй гэх ядмаг ойлголтоор барьцах аваас баяр бус, баярлах ч биш хойчийг гайг дуудаж байгаатай агаар нэг билээ. Зүй тогтол нь хэр зөв тийшээ чиглэсэн бэ? Тогтоосон заншил маань хэр өнөөгийн амьдралд тохиромжтой вэ гэдгийг ч сайтар тунгаах ёстой. Зан заншил, соёлыг түмэн олон өөрсдөө бий болгодог болохоор соёлынхоо язгуур шинжээ эвдээгүй тохиолдолд зарим зүйлсээ өөрчлөн өнөө цагийн аяст тохируулах нь чухал билээ. Буруу зүй тогтолоор удаан явбал, цаг хугацааны туршид алдсан зүйл нь их болж тэр нь даамжирсаар засахад нэн бэрх төвөгтэй үзэн ядахуйц хэт нүсэр гол шинж чанараа алдсан амьгүй бөгөөд үгүй болдоггүй муу зуршил болон үлдчихвий.

Залуучууд нь өөрчлөлтийг авчирч өөрсдөө мөрдөж нийгэмдээ хэвшүүлэх хэрэгтэй. Нүсэр яршиг төвөгтэй зүйлсээ зоригтой халж, хөнгөн хялбар авсаархан цаг, мөнгөө хэмнэх бололцоог бид өөрсөддөө бий болгох нь чухал. Цагаан сарын ууц тавих, адар шүргэтэл гурилан цамхаг барихаа больж, эрүүл мэндэд тустай хоолоор цэсээ сольж ч болох мэт. Бэлэг сэлтний асуудлыг ч чанаргүй хямд бараа шахах, эсвэл хэт өндөр үнэтэй бэлэг бэлдэж өөрсдийгөө чирэх бус, тохиромжтой хэрэгцээтэй боломжийн үнэтэй бэлэг бэлдэх нь ч чухал билээ (сонирхолтой ном сэтгүүл, дурсгалын зүйлс гэх мэт..). Бид өөрчлөлтөө өөрсдөө хэн нэгний хэл амнаас санаа зоволгүй зоригтой хийхгүй бол хойшид ч бид өөрсдөө л энэ ачаагаа үүрсээр байх болно.

Гавьтай хийж бүтээгээгүй, гавъяа байгуулж бидний дайсан болох ядуурал, утаа, соёлгүй, хүнийрхүү байдлаа хаяагүй, хөгжил дэвшилийг үйлдвэржилт боловсролоор хэмждэг болоогүй байтлаа дайснаа дараад далан жил найрлах мэт байхаа больцгооё!

Хуучин он ба Шинэ он

Өнгөрсөн он миний, таны амьдралд хэр жил байв?

2010 он миний хувьд их сонирхолтой, улирал улирлаар л хувьсан өөрчлөгдөж шинэ салхи, шинэ асуудал, шинэ учиралуудтай нүүр тулсан жил байлаа. 2010 оны хавар хайртай бүсгүйтэйгээ уулзах гэж Монголд буугаад буцахдаа гэргийгээ болгоод ирж билээ. Зун нь гэхэд нэгэн том сорил болсон конкурс шалгалтаа өгөн үймж байх дундаа гэргийгээ эндээ авчраад гэрээ бариад өрх тусгаар нэгэн айл боллоо. Бие давхар хайрттайгаа зун, намрыг нүд ирмэх зуур өнгөрөөхөд хэдийнээ конкурсаа шийдцэн, нэг алхамаа хийцэн төрөх бэлтгэлдээ ороод Монголруу үдэж байлаа. Тун саяхан оны сүүл сард Монголдоо буугаад маргааш нь эхнэр маань няраалж би гэдэг хүн ААВ болж, хань минь ЭЭЖ боллоо. Шинэ хүнээ тосон аваад хязгааргүй их баяр хөөрт умбаж, эцэг болсоных хүүдээ нэр өглөө.

АМАРТҮВШИН!!!

Амар амгалан, түвшин сайхан байхын ерөөл өргөж төрдөө хэрэгтэй, түмэндээ хүндтэй хүн болоорой! Ингээд их амьдралын эхний алхамаа хийж эхлэн буй эхнэр бид хоёр үүрэг хүлээлээ. Түвшинтөгсийн Амартүвшин, хүү минь чамайг аав ээж хоёр нь сайн хүн болгохын төлөө хичээнээ.

2010 он надаа юуг өгөв, юуг ойлгуулав, би юу онож, юу алдав?

Гэр бүл, үр хүүхэд өгжээ. Хүний амьдралд гурван том зүйл тохиолддог гэдэг. Төрөх, Гэрлэх, Үхэх. Би талаас илүүг нь хийж. Одоо нэг нь үлдэж. Тэр хүртэл тэмцэл, ялалт, ялагдал хүлээн буй. Хэзээ ч хүн бүр мөсөн ялагдана гэж үгүй аж. Үхэх ч ялагдал биш шүү дээ. Ялаад дуусна ч гэж үгүй. Ялагдалын гашуунаар хатуужиж, сурж, хаширч, Ялалтанд хүрнэ. Алдаагаа давтахгүй байх, алдсанаасаа суралцаж алдаж болохуйц зүйлийг тунгаан эргэцүүлж тойрч гарах. Зовлон Жаргал хэмээгч нь ерөөсөө энэ юм биш үү? Би 2010 оныг туулаад 2011 оны босгон дээр ингэж бодож байна.

Тулгарсан асуудалд чинь гарц байгаа бол чамд уурлах хэрэг байна уу? Тулгарсан асуудалд чинь гарц үгүй бол мөн л уурлах хэрэг байна уу? Уур биеийг зовооно, уул морийг зовооно!

Багш минь надаа түрүү жил хэлж билээ. Хүний хайр гэдэг аугаа зүйл байдаг юм. Чамд тулгарж буй зовлон бэрхшээлийг давж чадах сэтгэлийн тэнхээ дутах үе гарч ирдэг юм. Түүнийг даван туулах эрч хүч ухааныг чиний ойр дотны хайртай хүмүүс чинь өгдөг юм шүү гэж. Энэ үгийг би сонсоод тархинд минь хадгалагдсан ч сэтгэлд маань очоогүй байсан юм билээ. Харин 2010 онд миний сэтгэлд шингэж түүнийг ойлгохоос гадна сайтар мэдэрсэн юм. За яршиг би болийдоо, би гэдэг хүн миний бодож байсан биш юм байнаа, би буцая гэж бодсон юм. Би, би-гээ үгүйсгээд эргээд давхих гэж байсан юм. Тэр үед л миний хамгийн ойр дотно хайртай хүмүүс минь нэг дор гарч ирээд бүгд надаа нэг л үгийг хэлсэн. Чи яг одоо л эндүүрж байна эргэж болохгүй урагшаагаа яв гэж. Яагаад бүгд хэлэлцсэн мэт зэрэг гарч ирсэн юм мэдэхгүй. Гэхдээ бүгд нэг л үгийг надад хэлцгээсэн, чи хэвээрээ л байна!

Би эдгээрийг 2010 онд ойлгосон. Мартахгүй байх, мартагдахгүй ч биз.

Алдсан алдаа минь энэ жил тунгаад ялгараад нүдний минь өмнө ил гарч ирсэндээ. Ахин алдахгүй байхын төлөө! Алдаанаасаа суралцаж бүр ч хол дүүлэхийн төлөө, улам ч тод гялалзахын төлөө!

Чамд баярлалаа ХУУЧИН ОН минь!

Сайн байн уу ШИНЭ ОН минь