Эрс тэс уур амьсгалын нөлөө

Зарим оронд аллага таллага, гэмт хэрэг эх адгаа алдан байхад заримд нь бага байдаг байнаа. Гэмт хэргийн тоо хулгай, залилан, хүчин (бүх төрлийн), аллага гэсэн дарааллаар байдаг. Мэдээж эхний гурвыг хийгээд хүний амь нас хөнөөх нь элбэг байдаг биз. Гэмт хэргийн тоо хүний ухамсартай, мөн ходоодтой нь шууд холбоотой. Өөрөөр хэлбэл тухайн нийгмийн хэдэн хувь нь ходоодондоо хоолтой, хийж ажилтай, зорилготой байх вэ гэдгээс гэмт хэргийн тоо, ихсэх буурах нь тодорхой болдог. Хүн бүр баян чинээлэг хөгжилтэй оронд дахь гэмт хэргийн тоо ядуу буурай орныхоос цөөхөн байдгийг мэднэ. Тэгвэл энэ зүйлээс арай өөрөөр, өөр өнцөгөөс харах гэж оролдсон өөрийн бодлыг та бүхэнд хэлье.

Юу хэмээвэл халуун дулаан буюу хур тунадастай ургамал ногоо ургах боломж бүрдсэн нутагтай харьцуулбал цаг агаарын таатай нөхцөл бүрдээгүй, хэт халуун ногоо ургамал тарчиг, эс бөгөөс хэт өндөрлөг буюу эрс тэс уур амьсгалтай хүйтэн газраас гэмт хэргийн тоо бага байхаас гадна, гэмт хэргийн байдал нь арай хөнгөн байдаг гэх таамаглал юм. Жимс, ногоо элбэг дэлбэг тэрнийгээ дагаад идэх юмны үнэ хямд, өвөл нь хөлдөж үхэх, зун нь ангаж үхэх аюул бага оронд гэдэс харьцангуй цатгалан байх тул гэмт хэрэг гарах магадлал буурдаг байж болох. Эсрэгээрээ зун өвлийн температурын зөрүү өндөр, идэж уух юмс хомс газар амьд үлдэхүү үхэх үү гэх сонголттой өдөр тутам нүүр тулгарч буй газар, хүний зан нь догшин яахаас ч буцахгүй байх боломжтой.

Энэ бодол гарах болсон шалтгаан маань лаос, индонез, шриланк, малайз зэрэг улсын оюутануудтай хамт амьдарч байгаатай ч холбоотой байх. Гэхдээ энэ хэд маань амгалан тайван байхд эрс тэс уур амьсгалтай Монгол нутгийн хүү бивээр бусдыгаа хутгалж алчихгээд, булан тохойд тааруул дээрэмдчихгээд байдаг гэсэн үг биш л дээ. Жишээлбэл энэ жил ирсэн шриланк маань удаан удаан, дэндүү удаан хүндээ. Эхэндээ жаал ойлгохгүй асуудлыг түргэвчилэх гээд байдаг байсан. Ярилцаад дотносоод, амьдардаг газар гэр бүлийг нь яриулах, амьдардаг орчин, түүнийх нь урсгалыг сонсоод ингэж бодох болсон юм. Гудамжинд нь жимс ургачдаг, далайд ойрхон, хичээлээ тараад дун хясаа, загас барин хооллож тоголж өдрийг өнгөрөөдөг. Хаалгаа цоожлох шаардлагагүй, гэр бүлийн гишүүдээс нь одоогоор ажил хийж буй хүн байхгүй. Гэхдээ хангалуун амьдардаг гэх. Индонез, лаосуудын ч хувьд бараг л адил. Идсэн жимснийхээ ясыг цэцэрлэгтээ хамаагүй хаяж болдоггүй, ургачих гээд байдаг гэх. Хичээлээ тараад мэлхий шарж идэх, загас барьж зугаацдаг. Лаосын хувьд бол хүн ам цөөнө нь ихээхэн нөлөөлдөг байхаа.

Гадаад оюутануудын нэг зүйл дээр санал нэгддэг нь Монголчууд түргэн ууртай гэдэг дээр хэхэ. Би хувьдаа арга ч үгүй биздээ гэж боддог. Жилийн дөрвөн улиралтай, идэж уух юм гудамжинд битгий хэл хээр өөрөө ургахгүй. Мал тэжээх юмуу, арчилж тордож байж л жаал ургац авна. Өвөл осгох аюултай, энэ хүйтнээ дагаад цас, мөс л идэхгүй бол цагаан талаас ямар балдуушаа идхэв дээ. Зах зээлийн нийгмээ дагаад, энэ эрс тэс уур амьсгалаасаа ч тэр хараахандаа ядуурал гээчээс салаагүй. Салах ч мөдгүй бололтой идэж уух юмны үнэ нь нэмэгдэхийн сацуу дундаж өрхүүд тарчигхан л амьдарч байна. Нээх сайхан аашлаад уудам талшигээ уужуу Монголчууд гэхэд бас л ярвигтай ажээ.

Гэхдээ дээр бичсэн зүйл дотор, нийгмийн буруу хөгжил, хэт хөгжилийн гай, түүнээс урган гарах гэмт хэргийн шинж, тэдгээрийг огт дурдаагүй болно. Тэрнээс биш япон, америк зэрэг оронд гардаг гэмт хэрэг, аллага зэргийг бусад оронтой зүйрлэхийн аргагүй хамгийн харгис хэрцгий байдаг билээ. Африк, афган, иракт олноор хүмүүсийн амь үрэгдэж байгаа зэрэг ямарваа нэг хэмжээгээр ходоодон дахь хоолний хэмжээтэй холбоотой бизээ. Энэ бүх зүйлийг яах гэж бодвоо юу гаргаж тавих гэсэн бэ гэвэл яг үнэндээ би өөрөө ч сайн мэдэхгүй байна. Гэхдээ энэ улирал, цаг агаартай юу уялаж энэ бүсүүдэд энх амгалан, энэрэнгүй ёс байдаг вэ гэдэг талаар үргэлжилүүлэн бодож болох юмаа.

Сайхан амьдрал

Улс орны хөгжилийн гарц, хөгжилийн мастер төлөвлөгөө гэх мэт яригдаад л байдаг. Манай орны хувьд бол амтай бүхэн ашигт малтмал, улс орны үйлдвэржилтийн талаар ярьдаг. Ярихаас гадна тэд бас жагсаж чаддаг ард түмэн ажээ. Сонгуулийн амлалтын 1.5 сая төгрөг одоо яг ид яригдаж сөхөгдсөөр. Гудамд яригдаж байгаа яриа бол нэг тал нь засгийн газрын амласан мөнгөө өгөх эсэх, нөгөөх нь өгвөл эдийн засаг нь хэцүү тул өгөхгүй байгаасай гэсэн яриа. Яг үнэндээ өгч чадахгүй ээ өгөхгүй байх хэрэгтэй гэж хоорондоо ярьж төрийн дээд хэсэгт суудалтай муйхар тэнэгийг гайхах авч авах юмсан гэж боддог нь тодорхой. Хэдийгээр 1.5 сая төгрөгийг авсанаар аманд ч үгүй хамарт ч үгүй хэд хоног гэдэс цатгалан идээд, уугаад баагаад дуусгахаа бүгд мэдэвч, хэн нэгэн идэхээс нь өмнө өөрөө идэх хүслэн нь ялна. Нөгөөх эх орны хишгээр нь барьцаалж гадаадууд ч биднээр тоглолт хийж байх шиг байна. Амтай болгон ярих эх орноо аврах, жагсаал хийх гэх авч яг эх орныхоо төлөө юу хийлээ гэхэд даан ч байхгүй. Ажил төр олж өгөх ёстой, аманд нь төр халбагдаж байх ёстой гэсэн энэ үзэл бодлыг толгойд хадаж өгөх зорилготой улс ч бий. Монгол орон ашигт малтмалаар мөнгө олж болох ч бай, олсон мөнгөө аривжуулах ухаан бий юу? Арвижуулах байлаа гэхэд том том үйлдвэр завод байгуулж, ажилчин ангийн хүчээр далайцтайгаар хөгжилийн замд шуудрах юм яриад байх шиг. Нөгөөтэйгүүр хүн ам цөөн учир үйлдвэржилт, барилга байшин удаан, гаднаас ажиллах хүч авах шаардлагатай гэх.

Ерөнхийд нь ажиглаж байхад нэн түрүүн шаардлагатай зүйл бол мөнгө ч биш, ажиллах хүч ч бус, далайд гарцтай байхаас үл хамааран боловсон хүчин буюу улс оронд мэргэжилтэй менежмэнт хийх хүмүүс дутагдаад байх шиг. Ард түмэндээ тараах мөнгөөрөө үйлдвэр барих гэхээсээ магадгүй оюутан залуусаа маш чанга хатуу шалгаруулалтаар Америк, Герман, Япон зэрэг орнуудруу гаргах хэрэгтэй юм шиг. Тэр тусмаа мэдээллийн технологийг Монголд хөгжүүлэх нэн шаардлагатай байгаа билээ. 21-р зууны эринд дэд бүтэц зарим талаараа хэрэгцээт утгаа алдаж байгааг ойлгох хэрэгтэй. Мэдээллийн технологиор маш их зүйлийг орлуулж болж байна. Магадгүй тун удахгүй хүн дэлгүүр өөрөө явах шаардлага бүр мөсөн үгүй болох ч биз. Хурал цуглаан заавал нэг газарруу бүгд уван цуван явж цугларах бус интернэт ашиглаж хурлаа, уулзалтаа явуулж байна. Тэгэхээр хөгжилийн түлхүүрийг мөнгөөр бус, аливаа нэгэн биет зүйлээс хайх биш, чадвартай толгойноос, залуусаасаа эрэлхийлэх нь зөв байхаа. Залуу хүнд амьдрахад юу шаардлагатай вэ? Мэргэжилтэй байх, ажлын байртай байх, сайхан гэр бүлтэй байх. Мэргэжил нь тухайн амьдарч буй газар нь эрэлттэй, ажлын байр нь тохилог, цалин нь амьдралд нь хангалттай хүрэлцэхүйц байхад ар гэрийн асуудлаа өөрөө зохицуулаад Монгол орны мөрөөдлийн хүн, мөрөөдлийн ажил, мөрөөдлийн гэр бүл бий болох боломж бий. Үүний тулд мэдээж улс оронд байгаа хатиг идээ бээр болсон авилгал, хүнд суртал, чадваргүй бөгөөд удирдах түвшиний шавар болсон нөхдийг нэн түрүүн хуу татан буулгах шаардлагатай.

Удирдлага, менежмэнтийг зохицуулж болдог юм байж. Тэгвэл бүтээх үйлдвэрлэх, тарих уруулах, тэжээх энэ бүхнийг хэн хийх вэ? Бидний амьдрал үргэлжлэх хором бүрт хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчилсөн шино технологиуд тоолох, хянах бололцоо өгөлгүйгээр хурдацтай нэмэгдэж байна. Машины дугуй хийхэд 10-12 хүн байхад бүтэн үйлдвэрлэл явагдаж байна. Зөөгч ачигч савлагч ямар ч хэрэггүй. Үйлдвэрлэлийг робот гүйцэтгэнэ, тооцоог робот хийнэ, зөвхөн удирдлага, тархи нь л хүн байхад хангалттай. Тэгээд дэлгэц ширтэсэн 3 нөхөр кофе уугаад сууж байгаад цагт мянга мянгаар нь бараа бүтээгдэхүүн гаргадаг цаг болжээ. Тариа, ногоог тарихад ч тэр 5 хужаа, хоёр нь ухаад нэг нь үрээ гараар суулгаад үлдсэн хоёр нь шороогоор булдаг цаг өнгөрчээ. Ганчан данагар машин хар шороон дээгүүр явахдаа ганцаар бүгдийг хийх аж. Түүнд ард нь гэр бүл байхгүй, асуудал проблем, залхуурал гэгч үгүй гагцхүү бинзен, дизель л байхад болоо. Зөв менежмент зөв эдийн засгийн арга ухаанаар явбал Монгол орон бодлого тодорхойлох орон биш юмаа гэхэд бусад орондоо мөнгө зээлдэг тусалдаг дэмждэг, тийм цомхон бөгөөд чадамж өндөр улс болох боломж бүрэн бий. Харин ч сайн ярих юм бол ажил мэргэжил байхгүй, лааз өшиглөж, ганц юм гуялах хүн хайж явдаг нөхдүүд л асуудал болно. Улс орон дээшээ хөгжчихдөг, нөгөөх борог амьдралтай, боловсролгүй хэд нь хулгай дээрэм, тонуул, аллага гаргах нь магадгүй. Тиймдээ ч цөөн хүн амынхаа боловсролын түвшинг, хүн байх ёс зүйн үнэлэмжийг дээшлүүлж байх нь хэрэгтэй мэт. Ер нь жаахан тунгаадаг, уншдаг хүн бол архи уугаа л гудамж метрэлээд байхгүй. Ер нь жаахан улс орноо гэсэн сэтгэлтэй байх аваас ингээ л лалартаад нэгнээ хойш нь чангааж нийтээрээ ялгадас дунд амьдрахгүйсэн.

Тоонто нютаг

Альяа хүхын дуун урин дуудаад
Аяан холохоо ерээб шамдаа
Анхан түрэхэн талам шинээр
Аршаан сүршээжэ биеийм жигнээт

Дуутайхан суутайхан тоонто нютаг
Зүрхэнэйм охин
Зүүднэйм эхин
Дуулим буриадайм тоонто нютаг

Сагай hайхандаа ургааш hэргээш
Сагаан идеэгээ элбэг дэлгээш
Сарюун үгөлдөөш ариун зундаа
Самряан ажалаар омог замдаа

Дуутайхан суутайхан тоонто нютаг
Зүрхэнэйм охин
Зүүднэйм эхин
Дуулим буриадайм тоонто нютаг

Аян хангалаар нараа золгоош
Агтын жороое хөгжим болгоош
Айдар хүбүүдтө жигүүр олгоош
Авым заншлаар ерөөл үргөөш

Дуутайхан суутайхан тоонто нютаг
Зүрхэнэйм охин
Зүүднэйм эхин
Дуулим буриадайм тоонто нютаг

Монгол нэршил

Шинжлэх ухаан гэдэг аливаа зүйлийг тайлбарлахаас гадна цааш гүнзгийрүүлэн судлах хэрэглэгдэхүүн болдог билээ. Шинжлэх ухаанд дурдагдан буй нэршил, томъёо зэрэг нь хүнд төсөөлөл төрүүлэн ойлгуулах зорилготой үүссэн. Томъёо, нэршил хэллэг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн стандартаар явагддаг бөгөөд, үүн дотроо нэршил хэллэг нь тухайн орон, соёл, үндэстнээсээ хамаараад өөр нэршилтэй ч байж болдог. Шинээр хурдацтай хөгжин буй шинжлэх ухааны салбарууд шинэ нэршил гармагц тухайн нэг оронд орж ирэхдээ тэр хэвээрээ орж ирэх нь элбэг. Энэ нь олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэршилээр орж ирж байгаа нь сайшаалтай ч нөгөөтэйгүүр шинжлэх ухаан судлах гол утга учир болсон төсөөлөн бодох чадварыг нь хумьж байдаг муу талтай. Мөн эх хэлрүү нь довтолсон чанар ч агуулагдаад явчихдаг.

Монгол орон маань мал аж ахуйн буюу нүүдлийн ёс заншилтай орон. Үүнийгээ дагаад олон улсын стандарт болсон шинжлэх ухаанууд тэр утгаараа хөгжиж чадаагүй билээ. Социализм байгуулангаа ЗХУ бидэнд сургууль, эмнэлэгээс гадна шинжлэх ухааныг ч хөгжүүлж өгчээ. Сайшаалтайгаар барахгүй санаж баймаар энэ үйл явдалд сүүдэр дагуулсан зүйлс ч мэдээж байдаг. Эх хэлийг нь хэвээр үлдээсэн ч бичгийн крилл болгон өөрчилсөн. Гаднаас орж ирж буй нэршилүүд крилл үсгээ даган тэр чигээрээ бууж байсан нь. Орос хүн биш тул төсөөлөл гэдэг зүйлээс нь ангижруулж, учир зангилааг нь олох бас нэгэн зовлон, цаг хугацааны хийдэл үүсгэсэн хэрэг. Ардчилалтай золгож Оросоор дамжин соёл, шинжлэх ухаан технологи орж ирэх нь ганц зам биш болж янз бүрийн орноос орж ирэх боломжтой болжээ. Үүний гол жин дарж байгаа нь мэдээж англи хэл. Англи хэл нь орос хэлээ бодвол дэлхийд түгсэн стандарт болж чадсан хэл мөн боловч, нөгөөх л Монгол хүний сэтгэхүйд буух төсөөлөл нь учир дутагдалтай байсаар. Үүнийг хаанаа ч ойлгож байгаа хэдий ч англи хэл дээрх соёлын түрэмгийлэл газар авсаар, өнөө маргааш биш юмаа гэхэд хэсэг хугацааны дараа холилдсон үгийн соёл бий болж. Жинхэнэ утга нь бүдгэрсэн нэг л их харь үг орсон хэл болох аюул тулгараад байна.

Гэвч энд би харь хэл орж ирснээр бидний нийгэм, зан ёс суртахуун, амьдралд хэрхэн нөлөө үзүүлэхийг бус ганц шинжлэх ухааны салбарт үүсэж болох муу чанаруудыг л сануулахыг зорилоо. Монголдоо сурж байхад аливаа байгалийн ухааны ном уншихад маш их орос үг тэр чигээрээ орж ирсэн байдаг. Фаз гэдэг үгийн учрыг олох гэж тэр үедээ найзтайгаа эрэл хайгуул хийж багш дээр очин асууж байсан ч төсөөлж, утга санааг нь гаргаж чадаагүй. Гэх мэтээр харь үг Монгол хэлнээ хэр зохих юм болдоо гэж бодогддог байсан. МУИС-ын Химийн тэнхимийн багш С.Дондог гуай энэ тал дээр ихээхэн анхаарч үгийг Монголчлох, Монгол үгээр орлуулах зэрэг өөрийн сурах бичигтээ оруулсан байдаг. Гэвч иймэрхүү арга хэмжээг ганц нэгхэн хүний номонд дурдагдаад өнгөрөх биш нийтээрээ дагаж хэрэглэхгүй л бол бүүр харь үгнээсээ ойлгоход бэрх болох нь ч бий. Янз бүрийн байдал, шалтгаануудыг харж байхад Монгол оронд шинжлэх ухааны академи нь ч юмуу, Боловсролын яамнаас эрдэмтдийн зөвлөл нь энэ асуудлыг шийддэг, эрдэмтэд багш нарынхаа ном сурах бичигт гаргасан үгээр нь нэршил, хэллэгүүдийг оруулж байхаар зохицуулж өгвөл зөв мэт санагддаг.

Жишээлбэл би нэг номыг япон хэл дээр уншиж байна гэвэл мэдэхгүй нэршилийн ханз гарч ирлээ гэхэд, Япон-Монгол сайн толь байдаггүйн улмаас Япон-Англи гэж хардаг. Англи хэл дээр тайлбарыг унших, онолын мэдэгдэхүүнийг цахим хуудаснаас шалгах зэрэг арга хэрэглээд төсөөлж утгыг ойлгож чадаагүй тохиолдолд. Яах аргагүй Англи-Монгол толь сөхдөг. Гэвч Англи-Монгол толь дээр тайлбар нь шууд Англи-Орос маягаар ганц үгээр илэрхийлсэн нь их. Учир юу хэмээвээс угаас гаднаас орж ирсэн нэршилийг орос үг тэр чигээр нь хэрэглэдэгээс нэг цэгт очоод зогсчихдог талтай. Мөн япон, англи хэл дээр шинжлэх ухааны нэршилүүдийг мэддэг ч Монгол хэлээрх үг хэллэгээс хөндийрөх хандлага маш их гардаг. Энэ нь тухайн хүний арчаагүй байдлаас шалтгаалах зүйл байж мэдэх ч сайтар шинжлэх ухааны толь зэрэг нь дутмаг байдаг ч бас нэг тал нь болдог. Тэгэхээр өнөө үед эрдмийн их далайд суралцан буй, эрдэм шинжилгээний ажил хийж буй мэргид бүгд ямараа хэмжээгээр бодлоо нэгтгэн хөдөлмөрлөхгүй бол хойно ирэх цагт эх хэлээсээ ихээхэн холдсон байх болзошгүй болоод байна. Эх хэл нь Монгол хүнээс хэдий хэмжээтэй холдоно, төдий чинээ харилцан яриа, бичгийн соёл, шинжлэх ухаан, улс орны хөгжилд ч сөрөг үр нөлөө үзүүлэх нь гарцаагүй билээ.

Цалингаа нэмэх шаардлага

Цалингаа нэм гээд хэсэг бүлэг хүмүүс жагсжээ. Жагсах сонирхол бүхий хүмүүс мөн жагсаж буйгаасаа ч их бий. Тэдэнд дэмжиж буй нь хүн амын масс дархаар их биз.

-Цалин нэмэх гэдэг ер нь юуг хэлээд байна вэ?

-Миний бодлоор бол ажил хийсэн хүн, хийсэн хөдөлмөрөө үнэлүүлж авах урамшуулал юм. Хэр их ажил хийнэ төдий чинээ энерги шаардагдана, тэр хэмжээгээрээ илүү их урамшуулал авхыг хүсдэг. Зүгээр наймаа маягын хийсэн авсан, хийлгэсний хөлсөө өгч байгаа хэрэг биш. Учир юу хэмээвэл тэр нь хийлгэсний хөлс шүү дээ. Цалин гэдэг бол тодорхой тогтмол ажилтай, түүнийгээ хийснээр тогтмол урамшуулал авч байх тогтолцоо. Сайн ажиллавал бонус зэрэг нэмэгдэх ч юмуу.

Хийсэн хөдөлмөрийн хөлсөө бол тухайн байгууллага, хувь хүн өөрийн дур зоргоор тодорхойлж болно. Зах зээлийн нийгмийн энэ үед угаас чанартай бөгөөд хөлс багатайруу хошуурдаг нь ёс. Гэхдээ чанаргүй хөлс бага, чанартай хөлс нь их гэх мэт өөрсдөө тохируулдаг бизнесүүд ч байна. Энд бол хөлсөө хэдээр үнэлэх нь хамаагүй.

Харин цалингийн хувьд төрийн албан хаагч, хувийн хэвшлийн ажилчин гэж хоёр хуваах хэрэгтэй боловуу. Төр, хувийн компани хоёрын цалин тэнцвэртэй нилээд дөхсөн байх хэрэгтэй. Эс тэгвээс хэт нэг талруу ажиллах сонирхол ихсэнэ. Өөрөөр хэлбэл төрийн албан хаагчид нь хувийн компаниас өндөр цалин өгөөд байвал хувийн хэвшлүүд тэсэж үлдэхэд бэрх. Эсрэгээрээ бол төрийн албан хаагчид нь нэг бол дайжих, эс бол авилгалруу орно. Хэн ч жаахан бодоод үзхэд ойлгомжтой зүйлс. Цалинг мөн хэрхэн тогтоох вэ гэдэг чухал байх. Улс орны бүтээмжээс шууд хамаарах энэ цалин гэгчийг хэн нэгний шаардсанаар өгөх боломж хомс юм.

Ажиллуулж ажиллуулчаад хумсны толионы чинээ цалин өгөх боломж бий. Африк, Энэтхэг, Хятад, Латин америк зэрэг хүн ам нь хэт их эс бөгөөс улс нь нэн ядуу орнуудад харагддаг зүйл. Өлсөж үхэх үү, ядарж унатлаа ажиллаад ар гэрээ өөрийгөө арай тураагаад үхүүлчихээргүй хөлс аваад ажиллахуу гэх сонголт бий. Тэгвэл бага ажиллаад хүссэний хэмжээгээрээ цалин авах боломж бий юу? Коммунизмийн мөрөөдөл байсан энэ санаа хэрэгжихгүй нь даан ч тодорхой ажээ. Тодорхой, тодорхой бус гэх харах хэлбэр нь улс орон, шашин, нийгмийн байдлаас өөр өөр харагддаг гэдгийг бүгд мэднэ.

Хамгийн сүүлд нь ядарч унатлаа ажиллаад, тэрнийхээ хэрээр түнтийтэл цалин авах боломжтой юу? Боломжтой боловч, нөхцөл байдлаасаа их хамаардаг бололтой. Хамгийн ойрын жишээ буюу Монголд маань ажил хийж байгаа хүн бий юу. Бий. Хангалттай ажил хийдэг хэдий ч тэр хэмжээндээ дүйх цалин авч байгаа билүү. Энд их сонирхолтой үг гарч ирсэн нь ДҮЙХ. Яг үнэнийг хэлхэд Монголд дүйж чадаж байгаа гэж би хувьдаа боддог. Гадаадын ямарч өндөр хөгжилтэй орны иргэний адилаар хоногт 8 цаг яг сууж ажиллаад, бүтэн сарын дараа яагаад 20-2000 дахин бага цалин аваад байнаа. Өнгөцхөн харахад дүйхгүй шударга бус мэт атлаа. Үнэхээр биднийг цалинжуулж болох мөнгийг компаний захиралууд завшаад, төр нь идэж уугаад байна уу гэвэл хэт өрөөсгөл талдаа билээ.

Арван хүн хөдөлмөрлөж амьдардаг байжээ. Хөдөлмөр нь их энгийн тэд торхруу бүтэн өдрийн турш халбагаар ус зөөнө. Халбага нь хүн тус бүрээсээ шалтгаалаад өөр өөр хэлбэртэй, хийцтэй гол нь ялгаатай хэмжээтэй ус орхоор. Тэд өдөржин ажиллаад орой нь тэр торхноосоо усаа ууж амьдардаг гэж үзье. 10 хүн маань өдөрт 10 литр ус уух шаардлагатай гэж үзвэл, тэд өдөржин борив бохисхийлгүй гүрийгээд 4 литр ус л нөөцөлж. Аманд ч үгүй хамарт ч үгүй. Өлсгөлөн тэд нэгнээ барьж идэхэд ч бэлэн болж буруутныг хайх ажгуу. Тэгвэл өөр нэг газар 10 хүн арай өөр зохион байгуулалттайгаар ажилладаг гэж үзье. 10ын нэг нь тархи болж сэтгэж, нэг нь удирддаг гэж үзье. Тэгэхээр 8 нь нөгөөх ус зөөх ажилаа хийдэг гэсэн үг. Орой болоход тархиний мэргэн санаа, удирдагчийн зөв шийдлүүдээр тэд 20 литр ус хураажээ. Мэдээж зөв санаа нээсэн тархинд 4 литр оногдож, удирдагчид 3 литр, үлдсэн наймдаа тус бүр 1.5 литр өгч. Нийлбэр 19 литр өдөрт 1 литрийн нөөц үлдэнэ. 20 хоног ажиллаад нэг өдөр амрах боломжтой болжээ.

Монголд маань доорх грүүпээр ажиллах чадамж муу, шинэ санаа үйлдвэрлэл, үйлчилгээнүүд муу байдгаас бид дээдэх 10таа л байгаад байгаа билээ. 10уулаа гүрдийж ажилчаад 4 литрийг л цуглуулдаг улс орон мянга цалин нэм гээд яах билээ. Цалинг нэмэх маш амархан Аргентин шиг л баахан цаас хэвлээд тараасан ч болж байна. Харин юмны үнэ түүнийг нь дагаад нэмэгдэж л таараа. Бинзен, гурил, мах дийлдэхээ болино. Цалин нэмснээр асуудал шийдэгдэж чадахгүй. Харин ажлийн байр, хүний нөөцөө зөв салбарт бэлтгэж зөв менежмэнтээр л явах хэрэгтэй. Тэгж гэмээн бидний зөөх халбаганы эзлэхүүн нэмэгдэх болно. Тэгж гэмээн бидний хураасан ус арвин болно. Харин тэр үед бид хангалттай цалингаа авах боломжтой. Гэхдээ хүн хэзээ ч ханахгүй, харин ядаж л авсан мөнгөө яаж амьдралдаа хүргэх вэ гэж санаа зовохоо болино бизээ.

Цалингаа нэм гэж жагсахын оронд ажлийн байраа нэм гэж жагсмаар байх юм. Бэлэн хоол биш, хоол хийх арга ухаан нэхэх хэрэгтэй. Ажилтай нь ажилаа хийцгээе ажилгүй нь ажил нэхэе, хайя!

Үнэхээр дэлхий дулаарж байгаа юу?

Дэлхийн дулаарал гэх нэршил саяхнаас Монголчуудын анхаарлыг татах болсон. Арга ч үгүй биз. Зундаа гантай, өвөлдөө зудтай энэ оронд байгаль цаг уур юунд ингэж өөрчлөгдөнө вэ? Хэмээх асуулт гарч ирж дэлхийн дулаарлаар хариугаа болгож авч байх шиг байна. Дэлхийн дулаарал энэ үйл явц нь эрс хүйтэрч дараа нь халах гэсэн процессоор явагдана гэж үзэх нэг нь байна. Мөн дулаарлаас хамаарч цөлжилт, далайн мөсөн уулууд хайлах, чийглэг халуун уур амьсгалтай болох газар байхад, маш хуурай цөлжсөн газар болох гэх мэт дэлхийн хаана ямар байршилд байгаагаас хамаарч нөлөө нь өөр өөр байх шинжтэй.

Дулаарлын гол шалтгаан мэдээж хүн төрөлхтөн гэх ба тэдний байгальтай буруу харьцсанаас, мөн дэлхийн хүн амд шаардагдаж буй энергийн хэрэгцээнэээс хэмээн тайлбарлаж байна. Дэлхийн дулаарал хэмээх үгтэй хоршоо хэлэгддэг үг бол хүлэмжийн хий. СО2 буюу нүүрсхүчлийн хий нь дэлхийн агаар мандлыг вакумжуулж нарнаас ирэх дулааныг дотроо хадгалдагаас гэж тайлбарлагдаж байх.

Гэвч энэ бүх судалгаа хэр бодитой болоо? хэмээн асуулт дэвшүүлсэн нь дэлхийн хүн амын хэдэн хувь болоо. Та интернэтээр хайлт хийгээд үзвэл багагүй үр дүн харах ба эргэлзэх сэтгэлгээ төрөх болно. Дэлхийн дулаарлыг саяханыг болтол надаас хол зүйл гэж бодож явсан ч өнгөрсөн оны өвлөөс эхлэн бага зэрэг анхаарал хандуулснаар өдий хүрлээ. Дэлхийн дулаарлаас би халууцаад анхаарал хандуулсан биш, хийж буй судалгааны ажилтай маань холбогдож зорилго болж буйд учир байгаа юм. Сая өнгөрсөн 3 сар хүртэл би нарны зай хураагуур, нарны гэрлийг электр он болгон хувиргах хавтаны талаар уншиж судалж байлаа. Энэ судалгааг барьсан шалтгаан нь ч мэдээж дэлхийн дулаарал ба, нүүрс шатаах юмуу ямар нэгэн байгалийн хэрэглэгдэж дуусах зүйлээс бус барагдашгүй энергийн нөөц олох зорилго байлаа. Судалгаа маань дөрвөн сараас өөрчлөгдсөн ч нөгөөх л дэлхийн дулаарлыг шийдэхэд хувь нэмэр оруулах судалгаа буюу хүлэмжийн хийг бууруулах катализаторын тухай сэдэв байлаа. Энэ бүхнээс харж байхад, уншиж судалж буй олон ном, сурах бичиг, судалгааны ажилууд бүгд дэлхийн дулааралтай тэмцэх ажгуу.

Харин энэ тэмцээд байгаа дэлхийн дулаарал маань үнэхээр болж байгаа юу? Энергийн нөөц шавхагдах шатандаа орсноос хэн нэгний гаргасан энерги хэмнэх санаа юу. Эс бөгөөс мөнгө олох маш том боломжийг олж харсан сэргэлэн нэгний идеа юу. За ямар ч л байлаа хүлэмжийн хий биднийг хүрээлэн байгаа бөгөөд тэр нь үнэхээр дулааны шалтгаан болж буй эсэх талаар нэгэн багштай ярьж байхад яг батлаад нотолсон зүйл биш шиг л ярьж байсан.

Тэрнээс гадна дэлхийн дулаарлаас болж мөсөн туйлууд хайлж эх газруудыг усаар үерлүүлэх гэж байгаа гэж хэр үнэн бэ? Арлын орнууд тэр дундаа Япон орон живнэ гэдэг үнэн үү?

Архимедийн хуулийг санах аваас шингэн зүйлд дотор байгаа биет нь нягтаасаа хамаарч хөвөх живэх нь шийдэгдэнэ. Харин мөсөн уулын ихэнх хувь эзэлхүүн, массаасаа хамаарч усан дор байж хөвж байдаг гэж үздэг. Мөс хайлах аваас ус болно. Ус мөс болохдоо тэлдэг. Тэгэхээр хайлсан мөсний эзэлхүүнд үүссэн ус нь хэр зэрэг зайг эзлэх вэ? Магадгүй миний бодол буруу байж болох ч өөр янз бүрийн хүчин зүйлс нөлөөлдөг байлаа ч ус эх дэлхийг нөмрөх аюул гайгүй мэт.

Тэр яахав ингэхэд энэ дэлхий үнэхээр дулаарч байгаа юмуу?

Цалин нэм гэхээр л нэмчдэг мөн амар улс шүү. Тэгээд цалин нэмэхээр амьдрал нь дээшилчдэг бол сайхан л байна. Үхрийн мах 5000 төгрөг байна. Одоо хэд болох юм болдоо. Бас 70000 төгрөг тараана гээд байгаа. Бүгдээрээ гарч зугтацгаа гэдэг бодлого явуулаад байгаа юмуу даа.

時々口から出る、言葉。

でも、このいつか出る、そんなに珍しくない言葉が相手にとってはうるさいかもしれない。

俺の心の響きになる言葉は本当に心の曲だ。俺にとっては宝物だ。

誰にも言わないこの言葉、世界の中から君だけに言うのだ。分からないかもしれない。

わかる必要もないかも。。。

Эрүүл мэндийн сайд Амбаа гуайн ярилцлага

Хошигнол

Монгол улсын Эрүүл мэндийн сайд Амбаа гуайн ярилцлага Үнэнийг үнэнээр нь сонинд нийтлэгджээ. Бүрэн эхээр нь хүлээн авна уу.

Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэхийн сацуу, ярилцлагаа эхлэе гэж бодож байна. Мэдээж ярилцлагыг саяхны шуугиулаад байгаа талбай дээрх жагсагчдыг дайрсан Маш-Аймар гуайн асуудлаар эхлэе.

За танай сонины уншигч олонд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Саяхан их харамсалтай үйл явдал боллоо л доо. Жагсагчдын биеийн байдал тун сайн байгаа. Жагсаалаа амжилттай үргэлжилүүлж байгаа шдээ. Эмч нар маань болохгүй гээд байхад гэмтлээс шууд гараа л талбай дээрээ очицгоосон. Өчигдөр харин зарим хүмүүсийн биеийн байдал муудлаа гээд эмч нар маань очоод үзлэг хийсэн эмнэлэгрүү авч явах гэсэн ч яваагүй. Ер нь биеийн байдал сайн байгөө.

Тэгэхээр Маш-Аймар гуайг хэвлэлээр хэргээ хүлээх чадваргүй гэсэн байсан. Энэ хэр бодитой мэдээлэл вэ?

Тийн тийн тэгж ярьсан байна лээ. Би бас сонин уншсан. Тийн тэгээд эрүүл гарсан шдээ. Хөөрхий минь сэтгэцийн эмнэлэгт эмчлүүлж байсан юм байна лээ. Гэхдээ хэрэг хүлээж чаднаа гэж гарсан тийн.

Уучлаарай та нилээд ноцтой үйл явдал дунд байна л даа. Гэвч хэзээ инээсэн, инээвхийлсэн байдалтай байх юм. Үүнээсээ болоод бас шүүмжлүүлээд авсан?!

Хэхэ тэгсэн тэгсэн. Би ер нь хошин шогийн их мэдрэмжтэй хүн л дээ. Манай найз нар хамт ажилладаг хүмүүс намайг цаашлуулаад байгаамуу яагаад байдын танд ер нь сайд майд их хурлын албан тушаал зохихгүй ээ. Та тэр хошин урлагынхантай нийл гээд байдын. Хэхэ. Миний найзууд чинь өндөр шогын мэдрэмжтэйг мэддэг байхгүй юу. Би ер нь хаанаас ч хошин өнгө аяс харж чаддаг хүн л дээ. Тэр гэмтэл энэ тэрээр явж байхад ч гэсэн. Инээдтэй хутга зоолгуулцан, заазуурдуулцан энэ тэр хүмүүс аягүй үнэмшилтэй харагданаа хэхэ. Бас нөгөө H1N1 үед ч хээ тэр хэвлэлийн бага хурал хийлгэж байхад чинь л инээд хүрээд байгаам чинь. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага энэ тэр чинь танайд гарахгүй байна гэж байхгүй илрүүлж л чадахгүй байна гээ л. Тэгсэн чинь илрүүлчиж байгаа л юмдаа. Хихи. Тэгээд бүүр инээд хүрээд улсаараа бахархсандаа.

Гахайн ханиадны үеэр багагүй хүн амь үрэгдсэн энэ талаар бас олон шүүмжлэл байсан л даа. Эрүүл мэндийн яам эртнээс мэдэж байсан ч шаардлагатай бэлтгэл хийж чадаагүй гэх мэт.

Үгүй үгүй хийсэншдээ. Багагүй вакцин оруулж ирсэн байсан, баахан маск ооруулж ирээд дарцан байсан. Вакцинаа төрийн дээд албан тушаалтан тэдний ар гэрийнхэнд хийсэншдээ. Та мэдээгүй бололтой. Тэгээд бас дарсан маскаа яг эд үед нь 7 нугалж зараад улсад аягүй их мөнгө оруулсан. Цагаан идээ болон адууны махны ченжүүдтэй хамтарч "Ардыг хоослоё" нэртэй төсөл хэрэгжүүлээд бас багагүй мөнгө олсон. Гэх мэт ер нь манай яам бол тэргүүлэгч яам болсон шүүдээ. Бид Худалдаа үйлдвэрлэлийн яамыг холоо орхисон. Мөн үдийн цайны хөтөлбөр гэх Боловсролын яамны асуудлыг мөн нуруун дээрээ үүрч байх жишээний.

Та энэ сайдын тушаал авснаар ер нь яамандаа ямар шинэ сайн зүйлс авчирваа. Тодорхой асуудлууд юу юу шийдэж чадав?

Тоймгүй олоншдээ. Айлд ер нь хамаг муу юмын үүрч явдаг нэг нь байдаг юм гэнэлээ. Манай яам бол тийм яам нь байж чадлаа л даа. Би тэр сайд нь ч байж чадлаа. Өөр энгийн хүн байсан бол энэ стрессыг даахгүй л дээ. Би ёстой хоншоортой тулдаа сөхөрчилгүй явна л даа. Над шиг энэ яамыг толгойлоод явчих хоншоортой аавын хүү энэ 21 зуунд байхгүй байна даа. Жишээлбэл би бэлгэвч яриа л яваад байдаг Гүннуур сайдын хажууд бол эрүүл мэндийн салбарынхаа ажилчин албан хаагчдын нийгэм асуудлыг цогцоор нь шийдэж байна л даа. Тэрний маань үр дүн болоод хэсэг эмч нар маань одоо гудамжинд жагсаж байх жишээний. Яриад байвал маш их зүйл гарна. Танай сонины нүүр хүрэхгүй байх гэж би эмээж байна.

Бага ангийн сурагчидын Үдийн цайны хөтөлбөрөөр 150 гаруй хүүхэд хордлого аваад эмчлүүлж байна. Тэдний биеийн байдал хэр байна вэ? Мөн энэ гүн хордлогоноос болж тэр хүүхдүүдэд насан туршын ямар нэгэн өвчин дагалдах эс бөгөөс, дараа нь амархан хордлого авах зэрэг сөрөг нөлөө бий юу?

Наад чинь бас аягүй инээдтэй асуудал болсон тэ. Би бас бодоод байгаам яаж байгаа болоо гээд. Ер нь бол эмч нар нь бас хэлсэн л дээ биеийн байдал гайгүй удахгүй эмнэлэгээс гарнаа гээд. Би итгэжийгаа. Хордлогоноос болоод ямар нэг урхаг өвчинтэй болох, дараа нь дахин хялбар хордлого авдаг болох эсэхийг би мэдэхгүй шд хэхэ. Чи мэддэгээр нь бурхнаас л асуу л даа хэхэ.

Мөн төрөх эмнэлэгт хүйн өвчин гараад нярай үрс маань үрэгдлээ. Энэ хиртхийлгэм асуудлаас болж олон эхчүүд төрөхдөө айдастай болоод байна. Мөн тухайн эмнэлэгийг хааж бусад эмнэлэгрүү шилжүүлснээр нэг инкубатрт гурван хүүхэд бойжиж, нэг орон дээр хоёр хүүхэд байна л даа. Энэ асуудал ч бас танай яамтай холбоотой байх та энэ талаар юу гэж бодож байна?

Тиймээ энэ их харамсалтай юм болоод байна л даа. Гэхдээ яг наад асуудал болоход чинь би гадаадад эмчилүүлж байсан болохоор сайн мэдэхгүй байна л даа. Та манай дэд сайдаас асуугаарай. Харин тэр орны асуудал тийм байгаамуу тэ. хэхэ хөөрхөний. Энэ асуудлыг манай яам хариуцаад маш яаралтай арга хэмжээ авч байгаа л даа.

Энэ бүх асуудал тулгарч, ард түмэн таныг сайтар зохион байгуулж ажиллаж чадсангүй гэж үзэж байх шиг байна. Огцрох санал тавигдвал та хүлээж авах уу?

Хэхэ би чамд хэлээд байна шүү дээ. Энэ албыг авчих надаас өөр хоншоортой аавын хүү байхгүй ээ гэж.

Ярилцлага өгсөн танд баярлалаа.

Сурсаар, амьдарсаар, амьдарч буй ч амьсгалж үл чадна

10-р анги төгссөнөөс хойш 6 дахь жилдээ сурж байдаг. Харин их сургуулийг баклавр, магистртай нь хийж байх хугацаанд би баклавраа аваагүй сурсаар л.. Хэхэ үеийн нөхөд маань сурах нь сураад төгсөөд, ажил төрөл амьдралаа эхэлсэн байхад би болон манай хэсэг нөхөд маань эрдмийн оройг эзлэхээр сурсаар л байна гэхүүдээ. Тэгэхдээ сурж байх энэ хугацаандаа эрт төгсчдөг байж, хурдан ажилд ордог байж гэж нээх их бодогдохгүй байхыг бодход сурах үйлсээс залхаагүй бололтой. Одоо дор хаяж дахин гурван жил сурах хугацаа үлдсэн байна. Сурах тусам улам их мэдэхгүй чадахгүй зүйл гарахын сацуу багаар ч болов мэдэх зүйлс маань өргөжиж буйд мөн өег байгаа. Гэхдээ мэдэх болсон юмуу мэргэшүүлж эзэмшиж чадсануу гэхэд бас л учир дутагдалтай. Эх орноосоо гараад дөрөв дэхь жилдээ орж буй бидний хэдэн нөхөд маань энэ жил, энэ зун хамгийн чухал гэж болохуйц хугацаандаа орж ирж байна. Нэг найз маань УИХ гишүүдийг юу ч хийдэггүй сонгууль дөхөхөөр гэнэт ухаан ордог гээд байдаг бид ч бас яг адил юм шивдээ гэдэг үг инээдтэй мөртөө яах аргагүй үнэн аж. Бусдын алдаа дутагдал нүдний өмнө ил байх атлаа өөрийнхөө буруу зүйлсийг олж харж чаддаггүй нь, хүн гэх бодгалийн тэр дундаа миний том алдаа, засаж авах дутагдал. Хэдийгээр өнөөдөр энэ зүйлийг хэлж байгаа мэдсэн, ойлгосон нь мэдээж бусдын адил аль эртний асуудал бөгөөд, залхуу хойрог, өөрийгөө энхрийлэгч гэдгийг жилээс жилд, хором бүрт батлан нотлон байна уу гэлтэй. Өөрийгөө өмөөрөх нь адгийн чанаар гэдгийг мэдэх атлаа өөрөө өөртөө өрөөл бусдад өөрийгөө өмөөрсөн мэдүүлэг, битүү мессэж илгээдэг хэвээрээ л. Ер нь өргөс авах мэт аваад хаячих зүйл биш байж болох ч энэ үгсийг бичсэнээр нөгөө бэртэгчин зан нь тодорж байна уу гэлтэй.

Хүн хэн нэгний өмнө өөрийгөө өмөөрөх нь байж болох ч өөрөө өөртэйгээ ярингаа өөрөөсөө өөрийгөө өмөөрөх гэдэг хамгийн ихээр хойш нь татдаг, аз хийморь, ашиг хонжоог үгүй хийгч эд мөнөөсөө мөн. Сэтгэлээ хуурна гэдэг байж болшгүй зүйл бөгөөд тухайн хүнээсээ хамаарч хэдэн арван жил, хэдэн жил ч хуралдана яваад байж болох ч нэг л өдөр тэсрэн дэлбэрч өөрөө өөрийгөө урж идэх хавх, занга болох бизээ. Амьдралын мөн чанар ер нь юу юм бэ гэвэл хэр баргийн хүн хариулж чадахгүй биз. Архины халуунд, бардамналын согтууралд л нэг нэр томъёо хэлж болох. Эрүүл ухаанаар энгийн үедээ энэ асуултанд бардам амаар хариулах зоригтон үгүй биз. Хариулсан ч барьсан хариуныхаа дараа гараа л жижигхээн дээрээс шидсэн чулуунд шалдан гуя болохоо үзүүлэх нь гарцаагүй. Аяа бурхан чи хэрвээ байдагсан бол хатуу тоглоомтон юмдаа. Аа хэрвээ байдаггүй бол амьдрал гэх чи гарт баригдахгүй мөртөө мэдрэгддэг, нүдэнд үл үзэгдэх атлаа олон өнгөө үзүүлэгч ид шидтэн лугаа нэгэн байх нь гарцаагүй. Тэдний хажууд хүн хэмээгч нь өөрийгөө захирч чадах атлаа, ухаан мулгуу, сохор дүлий мэт дөрвөн хөллөсөн тэмтчин, гудчин явагч асар муу санаатай арчаагүй нэгэн шиг санагдах. Би тэдний нэгэн мөнөөсөө мөн юм. Өөрийгөө биш гэж хэлэхээр арай ч тийм увайгүй нэгэн биш гэж сандагтаа өөрийгөө муухан юм ч гэлээ энэ удаа бардам хэлж чадах байна.

Архинд донтсон нэгэн шиг яг л маргаашнаас л би засрана даа гэж явсаар энэ л насаа барах сонирхол бага байна. Огт сонирхохгүй байна. Гэвч гэвч би энэ үгсийг өнөө бичивч өөр нэгэн цагт хэдийнээ мартан биеэ бөөцийлэн хэвтэж байх магадлал даанч өндөр санагдах. Учир юу хэмээвээс ийм мөч, энэ цаг үе дэндүү танил, дэндүүү дотно санагдаад байгаа нь л гол учир юм. Учираар эхлэн учираар төгсөх энэ өгүүлбэр алдаатай мэт санагдавч яг л наад хэлхээ, энэ зангилаагаар чинь би өөрөө өөрийгөө боомилоод олоон жил болжээ. Боомилсон олсны эрч өдрөөс өдөрт чангарч дуу гарах нь битгий хэл амьсгаа авах аргагүй болоод байна. Нэг бол энэ учир гэгч бөх олс намайг боомилно. Эс бөгөөс би энэ олсыг тасар татаж хаяад хэсэг ханиалган, нулимсаа арчиж орхиод гүн амьсгаа авна. Гэвч, гэвч учир гэх энэ дээр хэлсэн бөх олс болхоороо би чадахгүй байгаа мэт. Эсвэл би үүнийг бөх хэмээн бодсоноос тасар татаж үл чадах, хүслийн нүдээ боолгож, эр зоригоо нухчуулсан байх талтай. Яг тийм л байж таараа магадгүй магадгүй. Тиймээ би арчаагүй юмдаа. Яг гэх үгээр эхлээд магадаар төгсгөх яах аргагүй би...

Хүсэл, Хүлээс

Амьдрах түмэн арга байдаг юм гэнэ лээ. Би ч гэсэн тийм байхаа гэж итгээд байдаг юм. Хараад байхад шүү дээ. Зөндөө л олон мэргэжил, ажил, амьдарч чадаад байгаа жишээнүүд байна. Гэхдээ амьдралд хоёр том зам байдаг юмуу даа гэж надад харагдаад байх юм. Юу вэ гэвэл хүслээрээ амьдрах, хүлээсэнд амьдрах гэж. Зарим нэг нь хүслээрээ амьдарч байхад, үлдсэн хэсэг нь хүлээсэнд амьдрах аж. Хүслээрээ амьдарч байгаа гэж өөртөө итгэх авч үнэндээ хүлээсэнд аж төрж байгаа нь ч бий. Гэхдээ би энд яг хүслээр хэн хэн амьдарч байгаа юм, хүлээсэнд хэн нь байгаа юм бэ гэдгийг хэлж чадашгүй нь. Чадахгүй гэдэг байна чадамжийн чадахгүй ч байж болох, тайлбарлах нь төвөгтэй эс бөгөөс тайлбарлалгүй түрдээ азнасан нь ч дээр байж болох. За энэ нээх чухал биш тул орхилоо.

Хараад байхнээ хүслээрээ амьдрах гээд гудамжинд жагсдаг нэгэн байхад, байгаа нийгэм, хүрээлэн орчиндоо дагуулж хүслээрээ амьдарч буй нэг нь байнаа. Хэн ч аль ч замаар явсан сэтгэл хангалуун байх гэдэг зүйл нь угаасаа үгүй тул заавал надтай мэтгэлцэх ч шаардлага үгүй байж мэднэ. Тэгэхээр миний хувьд абсолют утгаараа хүслээрээ амьдрах зориг байхгүй хүн шиг, мөн хүлээсэнд дуугүй амьдарч чадах хүлцэнгүй нэгэн биш тул байгаа нөхцөлдөө тохируулан бодож хүслээрээ амьдрах боломжийг хайж байгаа бололтой. Хүний амьдралд хэдэн өнгө байдаг, түүнийг хэрхэн хаанаас харах гэх мэт эцэс төгсгөлгүй мэт мөртөө эвийн олж чадвал хялбар тэгшитгэлтэй ч юм шиг зүйлсрүү бас аль болох хазаамааргүй байдаг. Өөрийн орон зай, байр суурь чиний хэмжүүүрийн хувьд хаах нь яваагаа мэдэх хүсэл мөн байгаад байдаг. Өөрийн хэмжүүүрээ яг ийм, тэдэн сантиметрээ гээд гаргаж тавьж, түүндээ хариу олох боломж бий ч хэт баригдмал ертөнцрүү орчивол дараа нь тэрийгээ эвдэх гэж үүнээсээ эс энерги зарцуулах боловуу гэсэн айдас байх юм.

Ер нь дүгнэлт гэх нь хаашаа юм эхэлсэн болохоор дуусгахын тулд бичихэд, хүн хэмээгч нь ямар ч амьдрал, ямар ч ажил хийж хэрхэн амьдарч байсан бай, эхнэр, үр хүүхдийг орлохуйц зүйл байхгүй гэдэгтэй санал нэг байна даа. Тиймдээ ч гаргаж байгаа шийдвэрүүд маань тэр зүгрүү чиглэж байгаад таатай сайхан байна. Дууслаа.

Сакура

Япон хүний сэтгэл зүрх Сакура цэцэгтэйгээ нягт холбоотой юу гэлтэй. Миний бодол гэх үү дээ "Сэтгэл зүрх", "Зүрх сэтгэл" хоёр ялгаатай юу гэдэг асуулт. Надад бол ялгаатай санагддаг юм. Зав нь дэндсэн ч юм шиг би вээр үгний язгуур утга, утга санааг бодох дуртай. Тэдний нэг үг нь яах аргагүй энэ хоёр үг. Эдгээр үгний зөрүү яг л энэ Япон хүний сэтгэл, Сакура хоёр дээр ялгарч ойлгогдож чадах шиг санагддаг. Өөрөөр хэлбэл Сэтгэл зүрх гэдэг нь субъективээс объёктивруу, Зүрх сэтгэл нь эсрэгээрээ юу гэлтэй. Япон хүн гэж хэлэгдэж байгаа ч 130 сая гаруй хүмүүс бүгд багтана түүнээс гадна, эрт амьдарч байсан Япон хүмүүсийг ч хэлэх ёстой. Хэрвээ ингэж бодох аваас хүний нутгаас ирсэн гийчин 3 жил амьдраад бүхэл бүтэн үндэстний зүрх нь болсон цэцгийг, хамгаас хир халдаалгүй хайрлаж байхуй сэтгэл зүрхтэй нь дур мэдэн холбон тайлбарлаж суух хэр зохилтой юм болоо. Гэвч! Гэвч хэмээх өөрийгөө өмөөрч болдог, өөрийгөө аврах нөхцөлрүү чирж өгдөг энэхүү үгийг ашиглахад. Миний л бодол, миний л тархинд харвасан зурвасаа бичье гэж саналаа.

Япон хүний сэтгэл энэхүү энхрий мэт эмзэгхэн Сакуратай адилтгасан бодлын эхлэлээ би өөрөө одоо олохоосоо хэдий өнгөрсөн биз. Бүдэг ягаавтар өнгөтэй энэ цагаан цэцэг шууд модноос ургадаг нь ямар учиртай юм болоо. Ойртон харваас цагаан өнгөтэй сакура холоос бүхлээр нь модтой нь, моднуудтай нь харахаар ягаан өнгө үүсгэн дөлгөөхөн долгиолон байх шиг. Богинохон хугацаанд дэлбээгээ нээсэн сакура цэцэг, тоосоо байгаль дэлхийдээ хүртээмэгц өөрөө унаад өгнө. Унах гэх үг арай хатуудах ч юм шиг... Сакура хоёр талаар нь тарьсан гудмаар та алхаж үзсэн үү. Сакуран навч газраар нэлийгээд салхинд буржигана бүжих сакура модон дунд алхаж үзсэнүү. Үүлэн дунд хөвөх мэт, диваажин хэмээх нь ийм л газар байдаг болвуу гэмээр тийм нэг мэдрэмж сэтгэлд хадагдана. Сакура үзсэн хүн заавал дурсамжтай үлддэг гэдэг. Сакура үзсэн хүн хойтон жилийн сакура цэцгийг хүлээдэг гэдэг. Уйтгартай, жаргалтай, хөгжөөнтэй, гунигтай аль ч үед сакура цэцэг харсан та тэр үе тань тэр чигээрээ бүхлээрээ сэтгэлруу чинь уусан ордог гэлтэй. Тэр цэцэгс дунд, тэр унасан навчин дунд, тэр дурсамж дунд энэ цэцэгсийн эзэн нь, нэг хэсэг нь болсон япон хүнтэй нь цуг алхан, сэтгэлийн үгсийн чагнаархан алхах үед "Япон хүний сэтгэл зүрх Сакурайтайгаа хамт байдаг юм байна даа" хэмээн надад бодогдсон юм. Бүтэн жил гүрийж гүдийж байгаад хэсэгхэн цэцэглээд өөрийн гуа сайхнаа орчлон хорвоогоор зарлачихаад унаад өгчихдөг гэлтэй. Гэхдээ л ахиа л хойтон жилийн хавар хорвоод өөрийгөө тунхаглана.

Сакура үзсэн хүнд тэр үейин дурсамж сэтгэлд нь сакуратайгаа хадагддаг биз. Сакура үзсэн хүн хойтон жилийн сакурагаа хүлээдэг ч биз...

Надгүй улс төр

Монголд улс төрждөггүй нохой ч олдохоосоо өнгөрсөн үедээ. Нэг хэсэг сонин, мэдээнээс хол байж амрав. Хэсэг амраад японд эргэж ирээд жаал нэт-ээр тэнэж, мэдээ гарчиглаж, нийтлэлч нарын бичсэн зүйлсийг ч харлаа. Мэдээж Монголдоо амарч байх хугацаандаа сонин уншихгүй, цагийн хүрд үзэхгүй байна гэж байхгүй л дээ. Зүгээр л тэр талаар бодохыг огт хүсээгүй юм. Улс төргүй бол амьдарч болох юм билээ, тэр тусмаа жагсаал хийхгүй ч амьдрах боломж бий. Гэхдээ жагсаал цуглаан хийх, улс төржих нь буруу гэж хэлж байгаа юм биш л дээ. За тэр яахав улс төрөө ярья даа.

Ерөнхийлөгч асан маань ярилцлага өгч байгаад үгүй мөн танхай нохойтвоо. Намын даргаа эзгүй хойгуур нэг ярилцлага өгч байгаад гэнэт эмзэг юм нь хөдөлсөн үү яасан нээх юм бодолгүй авчих шиг болно лээ. Болохгүй ч юм байхгүй ч тэр олон жил нам, төрийн дээд тушаалд байсан хүн гэхэд гоомой л юм хийх шиг. Ер нь нэг бүдэрсэн биш долоо бүдрээд нэг мөр өөрийгөө алах гээд байна уу. Өнгөрсөн хүн үхэхдээ олныг чирэхсэн гэв үү, их л хонзон санасан бололтой. Өөрөө улс төр хийж хүний амьдралаар хөөрхөн тоголдог байснаа мартасан болтой байсан. За даа тэгээд энэ хүнийг бишгүй дээ олон хүн муулдаг, зарим нь санагалздаг хойно би ч юу ярихавдээ.

Ламбаа гэдэг өнөө цагийн нэг шүдний өвчин байнаа. Огцордоггүй буурдаггүй ямар ч бат бөх суудалтай юм. Яасан ч азгүй сайд юм нэг гараатахсан чинь тэр чигт нь муу муухай өвчин зовлон шуураад явчлаа. Манай хүн ч сайн ажилласан гэхээсээ мөчөөгөө өгдөггүй овоо шийртэй эр шиг.. Биеэ өмөөрөө л суугаад байдаг. Хордлого гараад байна, ханиад гараад байна, төрөх эмнэлэгүүд нь сүйрээд байна гэхээр даатгал яриад суучдаг сонин л сайд. Засгийн газар нь хөндөж болохгүй эмзэг үедээ байгаа болхоор энэ хүн нэг талаараа тун ч азтай нөгөө талаараа азгүй хүн юмдаа.

За тэгээд дэмийрнэ дэмийрнэ гэхэд Дэмбэрэл дарга шиг дэмийрч болохгүй гэдэг үг гараад, манай орны улс төр хэдийнээсээ сонгогч олноо, ард иргэдээ элэгний эмчилгээнд явуулж байдаг газардаа. Улс төр гэж ярьж суухад амттай закуска, уйдаж суухаар жагсаж стрессээ тайлдаг театр юмуудаа.

Улс төр хэдийнээсээ л бохир хэмээгдэж хэл амны бай болж байдаг үйлтэй зүйл, үүнээсээ хэзээ ч салахгүй газар гэхдээ улс орондоо тулгамдаж байгаа асуудлуудыг түргэн зөв шийдэж чаддаг, ирээдүйн цогц тогтвортой бодлого явуулдаг. Үйлдвэрлэл, эдийн засагтаа эрүүл анхаарал тавьдаг л байвал биднээс хүсэх юм гагцхүү энэ билээ.

Уриалахад 1.5 саяа нэхэж улс орноо элгээр нь мөлхүүлэх замруу оруулахгүй байцгаая!