Японы нийгэм миний бодлоор

Япон орон гэж дуулахаар бидэнд өндөр хөгжилтэй, эдийн засаг нь хүчирхэг, ропот машин техник гэсэн үгүүд хамгийн түрүүнд буудаг. Бидний чихэнд Япон улс хэмээх үг таагүй сонсогддоггүй билээ. Бусад орнуудад ч гэсэн за ялангуяа аялал жуулчлал хөгсөн оронд бол Япон гэхээр мөнгөтэй хөгшин япон жуулчилахаар ирж мөнгөө үрнээ гэсэн имидж ч мөн байдаг бололтойм. Гэхдээ мэдээж Солонгос, Хятад гэх мэт азийн зарим орнуудад дэлхийн дайнаас хойш үлдсэн таагүй дурсамж ч байдаг. Одоог хүртэл түүхийн сурах бичиг дээрх маргаан өрнөсөөр. Тэгвэл бид япон гэхээр энэ хэдэн брэнд болсон Хонда, Мицубүши, Ниссан, Тоёота зэргээс гадна юу мэдэх билээ? Яг нарийн учирийг нь олоогүй ч Самурай, Бүшидо, Гэйша, зэргийг ч мөн сонсож байсан билээ. Одоо харин биднийг холбож буй нэгээхэн том зүйл бол Сумо! Жапан оронд Монголын бөхчүүд ихийг шинчилж өгсөн гэдэгт эсэргүүцэх хүн үгүй биз.
Харин би энэ удаа эдгээр зүйлсээс арай өөр нэгэн сэдэвийн талаар санал бодлоо хуваалцах гэсэн юм. Энэ бол энэхүү "Наран" улсад ирээд төрсөн сэтгэгдэл бөгөөд гайхширсан зүйлсээ өгүүлж хэрхэн тайлж уншиж буйгаа хүргье.

Канадын сэтгүүлч Бэнжамин Фулфорд хэмээх хүний бичсэн номыг Сугараа ах хэсгээс орчуулж блог дээрээ тавьжээ. Энэ үнэхээр гадаад хүн бүрийн энд ирээд дасаад эхэлмэгц харагдаад байдаг зүйлс юм. Бидний хувьд бол энэ байж болохгүй үнэхээр хэцүү зүйл мэт харагддаг хүлээн зөвшөөрөх талаар болоод яриад ч хэрэггүй мэт. Гэвч усыг нь ууж байвал ёсыг нь дагахаас өөр аргагүй тул дасаад амьдрах л хэрэгтэй болж байгаа юм. (Сугар ахын блог http://blogmn.hopto.org/sugaraa)

хэсгээс нь...
"Яагаад япончууд дургүй байсан ч гэсэн энэ олон хэрэгтэй хэрэггүй журманд захирагддаг байнаа? Сүүлийн үед гайгүй болж байгаа ч жоохон дээр үед албан хаагчдын костюм цамцны өнгийг тодорхойлсон бичигдээгүй хууль байсан. Зуны хар халуунд бүгд гонжоомоо өмсөөд л зангиагаа зүүгээд л явж байлаа. Бага ангийн хүүхдүүд адилхан цүнхтэй. Зуны амралтаараа өглөө эрт босож, өглөөний гимнастик радион аяан доор хийнэ. Ахлах ангийхан ч дүрэмт хувцастай.
Японы хүүхэд бусдаасаа ангид юм хийвэл энэ чинь өөр шүү гэж анхааруулга авдаг. Англиар бол It’s different гэвэл магтсан үг болох ч Японд бол загнаж байгаа хэрэг. Англиар анхааруулга өгье гэвэл It’s wrong эсвэл It’s bad гэж тодорхой хэлдэг. Тохирсон тохироогүй дурмэнд баригдах нь их аюултай зүйл. Чөлөөтэй сэтгэх бодох хөдлөхийг боогдуулдаг. Дүрмэнд захирагдахгүй хүнийг шахан гаргадаг Японы нийгэм хүнийг сүрэг мал шиг болгоно. Francis Bacon бороо орохоор нь шүхэр гарган барьжээ. Тэр үеийн Англид эмэгтэй хүн л шүхэр барьдаг байсан тул бүгд л цочирдон гайхсан байна. Тэгвэл одоо бүгд л шүхэр хэрэглэж байна. Японд өөрийн гэсэн Bacon хэрэгтэй байна."

Эдгээр асуудал надад ч мөн ийм санагддаг. Үүн дээр нэмээд үнэхээр байж боломгүй мэт хэцүү зүйлс бол миний хувьд
1. Хичээл дээр чи зөвхөн багшийн заасан зүйлийг л хийнэ. Илүү нарийвчлан асуусан тохиолдолд (дэлгэрүүлэх гэхээсээ илүү хичээлийн програмаас нь гүнзгийрэн халих) өөрөө эвгүй байдалд орохоос гадна ангийн нөхөд чинь чамд таагүй хандана. Багш чинь ч мөн.
2. Шалгалт авахын өмнө багш нь юуны талаар авахаа хэлээд зогсохгүй яг ямар асуулт ирэх болон хариултыг нь бодсон цаасыг мөн сурагчиддаа тараана. (Ийм үед миний хувьд ингэж шалгалт өгөх хэрэг байна уу? хэмээн боддог. Гэвч энэ нь тоо, хими, физик зэрэг бодолт хийх шаардлагатай байгалын ухааны хичээлүүд дээр ихэвчлэнэ харагдана.) Энэ нь коллежээсээ гадна ахлах сургууль дунд сургуульдаа хүртэл хэрэгждэг байна.
3. Энд мөн хүмүүсийн тайлбар тавих явцадаа бусад хүмүүс тэгдэггүй учир хэмээх үгийг хэлэх нь их байх шиг санагддаг. Ямар нэгэн зүйлийг ойлгохгүй лавлан асуухад
-Би яг нарийн учирыг нь мэдэхгүй байна. Гэхдээ бусад хүмүүс ч яг үүны дагуу хийдэг бөгөөд хэн ч гаждаггүй гэж хариу хэлдэг.
Яагаад, яагаад энүүгээр гэж ийм байдалтай байвал зүгээр биш үү гэж лавласан тохиолдолд бараг ойгохгүй бөгөөд энэ ямар ядаргаатай юм бэ гэсэн байдалтай хандана.
4. Тэд ямар нэгэн ажил хийхдээ өөр аргаар (жишээлбэл түүнийг нь илүү боловсронгуй юмуу шинэчлэсэн байдалтайгаар) хийх гэж оролдвол тун таагүй ханддаг. Миний болдоор тэд олон жил шүүгдэж тунгаагдаад ирсэн арга нь одоо дахин шинэчлэгдэн байхгүй гэж үздэг мэт. Иймэрхүү байдалд ихээхэн орж байсан бөгөөд ихэвчлэн загнуулаад дуусах жишээтэй. Харин яагаад энэ асуудалыг энэ хэвээр нь хадгалах гээд бгааг нь ер нь ойлгосон. Аливаа улс орны ажил, тэр тусмаа японд бол ажил шат дамжлагуудаар их явагддаг. Та өөрийн шатандаа шинэчлэл хийгээд арай боловсронгуй облгоод явуулахад дараагийн шатны хүмүүс үүнийг чинь ойлгоод хийнэ гэдэг тун төвөгтэй болно. (тэр тусмаа багаасаа дүрмээр амьдарж өөрөөр сэтгэх нь тун ховор болсон хүмүүст) Дараагын шатны ажилийг та зогсонги байдалд оруулахаас гадна ажилыг цогцоор нь тасалдуулж магадгүй учир тэр болгон шинэчлэл явагдах бололцоо бага мэт болсон байдаг. Зайлшгүй шиэнэчлэл хийх тохиолдолд л хийнүү гэхээс жижиг зүйлс буюу бүгдийг цуглуулан тайлбарлах хэмжээнд хүрж цаг алдах зэрэг байдал учирах тул шинийг сэдэгч та тун хүнд байдалд орох байхаа.

Энэ мэт жижиг агаад бидний хувьд зайлшгүй зүйлс энэ оронд ирэхээрээ байр нь солигдсон мэт болох нь тун их. Япон хүмүүс хүртэл боловсролын салбарт байгаа шалгалтны материалаа эхэлж тараагаад түүгээрээ авдаг энэхүү аргад эцэг эхчүүд нь таагүй ханддаг юм шиг санагдсан гэвч нөгөө япон хүний зан буюу бусдаас өөрөөр байх ёсгүй зангаараа дуугүй байгаад байдаг мэт. Харин миний хувьд эхний үед шууд тэвчиж боломгүй мэт санагдаж бухимддаг байсан бөгөөд үүнээсээ ихээхэн стрессддэг байсан. Гэхдээ 130 сая хүн амтай улс орныг яаж удирдан залах вэ? энэ талаар бодож үзэхээр үүнээс өөр гарцгүй мэт санагддаг болсон. Ягаад вэ гэвэл тэднийг багаас нь дүрэм журмаар амьдруулж дүрэм зөрчих ойлгоцгүй болгосон тохиолдолд дээрх номонд өгүүлсэний адилаар сүрэг мал мэт болгож чадвал нийгэм ихээхэн хурдацтай агаад саадгүй хөгжих бололцоотой.
Японд ч мөн бусдын адил олуул хэлэлцэж асуудлыг шийдвэрлэх явц дээр үеэсээ байжээ. Харин бүши (зэвсгийн эрхтэнүүдийн үе) үеэс энэ байдал өөрчлөгдсөн бололтойм. Тэнд нэг нь шийдвэр гаргах бөгөөд бусад нь үгүй дуугүй дагаж хийнэ, доорхи хүмүүс нь буруу зөв хэмээн бодох ч эрхгүй бөгөөд зөвхөн удирдаж буй хүндээ бүрэн итгэж дагана. Харин удирдаж буй хүн бүх хариуцлагыг өөртөө хүлээх ба аливаа ажил нь бүтэлгүйтэсэн тохиолдолд амиа өөрөө хорлох мэтээр гэм буруугаа хүлээнэ. Энэ байдал япон оронд өнөөг хүртэл үлдсэн байгаа нь дамжиггүй бөгөөд компаний захирал компаниа дампуурсан бурууг өөртөө хүлээн нөгөө ертөнцрүү явчих нь бас цөөнгүй бололтойм. Улсын сайд, парламентийн гишүүд нь хүртэл өөрийн хариуцасан албанд нь алдаа гарвал өөрөө саналаараа ажилаа хүлээлгэж өгч чадаж байгаа зэрэг нь тун үлгэр авууштай мэт.

Тэгвэл тэднийг яаж энэ дүрэм сахисан, өөрөөр гаж сэтгээд байхааргүй болгох вэ? Тэд хэрхэн ингэхээ боловсролтой нь холбосон мэт багаас нь сургуульд орох цагаас нь эхлээд л дүрэмээр амьдруулна. Цэцэрлэгт байх хүүхдүүд ч мөн хоолны өмнө нэгэн дуугаар Тавтай хооллоорой хэмээн хэлэх, төрө бүрийн аргаар энэ байдалд нь дасгана. Сургууьдаа ижил дүрэмт хувцас өмсөх, бусдаас чи өөрөөр хийж байна хэмээн сануулах зэргээр өөрт нь ч анзаарагдалгүй өөр хүн болгодог аж. Яагаад энэ оронд амиа хорлолт их байнаа. Энэ нь яах аргагүй Япон хүний энэ дүрмээр амьдарж буй байдалтай холбоотой боловуу. Дүрмээр амьдарж чөлөөтэй байж чадахгүй байх нь стресст оруулах гол хөшүүргэ болж өгч байна энэ даамжирсаар залуучуудын дунд ийм амьдралаар амьдарснаар эртхэн салан одсон нь дээр санагддаг ч байж болох юм. Японы компаны ажилчидийн ажилладаг цагын урт, түүнээсээ стресдэж буй байдалыг та тоокёо хотын метронд суухад л ойлгох болно. Тэгэхээр дүрэмээр амьдрана гэдэг тийм ч муу зүйл бишээ гэдгийг та япон орны хөгжилтэй холбож ойлгоход хангалттай гэж бодож байна. Гэвч аливаа зүйлд гэрэлтэй тал байхад сүүдэртэй тал байдаг учир амиа хорлолт стрессыг нь ч мөн ойлгож болох байхаа. Ихийг бүтээхэд ихийг золиослодог шүүдээ.

Харин та нэг зүйл дээр эргэлзэж байж болох юм. Хүний сэтгэхүйг хөгжүүлэх байгалийн ухааны хичээлүүдийг шүлэг цээжлүүлж байгаа мэт цээжлүүлээд тэр хүний тархи хэрхэн задарж толгой бүхий лидерүүд төрөх вэ гэж. Энэ асуудлаа тэд их өвөрмөцөөр шийдсөн мэт дунд сургууль ахлах сургуульд дэвшин орохдоо шалгалт өгөх бөгөөд үнэхээр гоц сайн хүүхдүүдээ шигшин сайн рейтинг өндөр сургуулиуддаа авна өөрөөр хэлбэл тэд дунд, ахлах, их сургууль гэсэн шилжилтийн үе болгон дээрээ конкурс буюу уралдаант шалгалтаар шигшигдээд явагддаг. Ингэсээр нөгөөх алдарт Тоокёогын их сургууль, Кёотогын их сургуульдаа ирээдүйн элитүүдээ бэлдчих жишээний. (Гэхдээ Япон орны сор болсон сургуулийг энэ 2оор л төлөөлж ойлгож болохгүй энэ хоёртой адил сайн хчирхэг сургуулиуд нилээн хэд бий бөгөөд Осака, Васэда, Кэйё, Хитоцүбаши, Тоокёо-н инженэрын сургууль, Тоохокү, Кюүшу гэх мэт..)

Тэхээр та энэ оронд бүгд лидер болох боломжгүйг харлаа тийм учир энд багаасаа өөрийн хэрийг мэдээд бүгд их сургуульд орно гэхгүй бөгөөд өөрийн хүсэл мөрөөдөлдөө тохируулан хүссэн зүйлээ сонгоод амьдрал дээр гарах жишээтэй. Сүрэг малыг бүтээж чадах Япон орон Түүнийг удирдах малчидаа ч мөн бэлтгэж чадаж байна. Хүн ам олон байна гэдэг нэг талын зовлон мэт боловч удирдаж чадваас ихээхэн хүч гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой. Үүнтэй шууд уялдаатайгаар их хүнээс шигшигдэн гарж буй тэр шигшигдмэл нь чадалтай байх нь гарцаагүй.

Миний хувьд Япон орныг ийнхүү тайлж уншиж байна. Магадгүй андуурсан ч байж болох гэхдээ багштайгаа санал бодлоо хуваалцаж байхад бас тийм ч их зөрөөгүй мэтээ. Танин мэдэх аялал маань үргэлжилсээр эх орондоо жаахан ч гэсэн зүйл өвөртлөөд буцахсан.

2008 он 5 сар
Болд Түвшинтөгс

Эхийн сэтгэл

Ногүчи Хидэё хэмээх энэ хүнийг Японд танихгүй хүн үгүй бизээ. Яагаад гэвэл 1000 иэны дэвсгэрт дээр байдаг хүн болохоор тэр.
Энэ хүн маань 1876 оны 11 сарын 9 ны өдөр мэндэлж 1928 оны 5 сарын 21 ны өдөр таалал төгсжээ. Бактерлогич мэргэжилтэй энэ хүн сурахын хажуугаар хэрхэн ажиллаж судалгаа энэ тэр хийж болохын бодит үнэн түүх юм. Тэрээр Кёото-гын их сургуулийг төгсөж, Токио-н их сургуульд доктор, Брауны их сургууль, Иелийн их сургуульд мөн доктор хамгаалжээ. Мөн Кох-оос эхэлсэн бактерийн судалгааг (Хэйнрич Хэрманн Робэрт Коч) судалж явсан байна. За тэгээд хэрхэн яаж амьдарж байсаныг нь өөрсдөө хайж олоод уншчина биздээ. Харин би юуг өгүүлэх гэсэн бэ гэвэл тэр хүүний ээжийнхэн тухай жаахан зүйл саыхан уншсанаа сонирхуулах гэсэн юм (хүний бичлэг) Энэ хүнийг харь оронд сурж байх хугацаанд нь бичиг үсэг мэдэхгүй эх нь санасандаа бичиг үсэг суран хүүрүүгээ захидал бичин хурдан гэртээ ирээрэй ээж нь хүүгээ санаж байнаа гэж бичиж явуужээ. Эх хүн гэдэг ийм л байдаг билээ. Бид бүгдийн ээж ч мөн адил үргэлж биднийгээ гэсэн сэтгэлээр хүүгээ охиноо хэзээ ирэх болоо хэмээн харуулдана л суугаа. За миний хүү явдал зардал болгож ирээд яах вэ тэр мөнгөө өөртөө зарцуул ээж нь яахав дээ гэж байж болно гэхдээ л эхийн сэтгэл гэдэг эхийн л сэтгэл шүүдээ. Биднийгээ хүлээгээд л харуулдаад л сууж байгаа. За энэ жилдээ яахав дараа жил, за ойрдоо жаахан завгүй дараа л... Хэдий удаан биднийгээ хүлээхэв дээ. Хүмүний амьдрал өөрөө богинохон 10,20-н жил богино 30,40-н жил ч богинохон хугацаа нэг л мэдэхэд харваад л өнгөрнө. Тийм учир цаг, чадах чинээгээрээ эхийнхээ дэргэд нь байж эхийнхээ сэтгэлийг дэвтээгээрэй "Эх үрс хамтдаа байх нь жаргал" гэдэгдээ.


Доор ээжийнхэн захиаг тавилаа. Ээж нь бичиг үсэг өөрөө бие даан сураад алдаа мадагтай ч чадах чинээгээрэй хүүдээ санасан сэтгэлээ бичиж явуулжээ. Мөн би чадах ядахаараа орчуулъя. (Миний хэлний мэдлэг гэдэг мэддэг хүн нь харвал ичмээр дамшиг даа.)

Миний хүү амжилт гаргаж байгаад бид их баярлаж байна. Ээж нь ч мөн адил үнэхээр баярлаж байна. (За тэгээд гол гол юмын биччио) 鳥帽子 гэдэг тосгоноос мөнгө шаардаад баларсан. Хавар болохоор бүгдээрээ Хоккайдо явчихна. Би ч мөн гунигтай байна. Тэгэхээр чи хурдан ирээрэй. Мөнгө явуулсаныг хэнд ч хэлээгүй. Түүнийг хүнд хэлэх юм бол бүгдийн үрчихнэ.
Хурдан харьж ирээрэй.
Хурдан харьж ирээрэй.
Хурдан харьж ирээрэй.
Хурдан харьж ирээрэй. Ганц том гуйлт минь юм шүү.
Баруун зүгт залбиръя. Зүүн зүгт залбиръя. Хойд зүгт залбиръя. Өмнө зүгт залбиръя.
1ны өдөр давсны цээр хийнэ. Мөн залбирж мөргөнө. Юуг ч мартдаг байлаа гэсэн энийг бол мартахгүй. Зургийг чинь харахаараа л залбирдаг. Хурдан харьж ирээрэй. Хэзээ харихаа хэлээрэй. Энэ захианы хариуг хүлээж байх болно. Унтахыг хүссэн ч унтаж чадахгүй нь...


おまイの。しせ（出世）にわ。みなたまけ（驚ろき）ました。わたくしもよろこんでをりまする。

なかた（中田）のかんのんさまに。さまにねん（毎年）。よこもり（夜篭り）を。いたしました。

べん京なぼでも（勉強いくらしても）。きりかない。

いぼし。ほわ（烏帽子＝近所の地名 には）こまりおりますか。

おまいか。きたならば。もしわけ（申し訳）かてきましよ。

はるになるト。みなほかいド（北海道）に。いてしまいます。わたしも。こころぼそくありまする。
ドか（どうか）はやく。きてくだされ。

かねを。もろた。こトたれにこきかせません。それをきかせるトみなのれて（飲まれて）。しまいます。

はやくきてくたされ。はやくきてくたされはやくきてくたされ。はやくきてくたされ。

いしよ（一生）のたのみて。ありまする。

にし（西）さむいてわ。おかみ（拝み）。ひかしさむいてわおかみ。しております。

きた（北）さむいてはおかみおります。みなみ（南）たむいてわおかんておりまする。

ついたち（一日）にわしおたち（塩絶ち）をしております。

ゐ少さま（栄昌様＝修験道の僧侶の名前）に。ついたちにわおかんてもろておりまする。

なにおわすれても。これわすれません。

さしん（写真）おみるト。いただいておりまする。はやくきてくたされ。いつくるトおせて（教えて）くたされ。

これのへんちちまちて（返事を待って）をりまする。ねてもねむれません


<訳>

お前の出世にはみんな驚きました。私も喜んでおります。
中田の観音様に毎年、夜篭りをいたしました。
勉強をいくらしてもきりがありません。
鳥帽子という村からのお金の催促には困ってしまいます。
お前が戻ってきたら申し訳ができましょう。
春になるとみんな北海道に行ってしまいます。
私も心細くなります。
どうか早く帰ってきて下さい。
お金を送ってもらったことは誰にも聞かせません。
それを聞かせると、みんな呑まれてしまいます。
早く帰って来て下さい。
早く帰って来て下さい。
早く帰って来て下さい。
早く帰って来て下さい。一生の頼みであります。
西に向いては拝み、東に向いては拝んでおります。
北に向いては拝んでおります。
南に向いては拝んでおります。
ついたちには塩断ちをしております。
栄昌様についたちには、拝んでもらってます。
何を忘れてもこれは忘れません。
写真を見ると拝んでいます。
早く帰って来て下さい。
いつ帰れるか教えて下さい。
この返事を待っています。寝ても眠れません。

Дэлхийн Чингис!

Чингис хаан хэдэн онд төрж ямар шүү амьдралыг туулан тархай бутархай байсан Монголыг нэгтгэн Их Монгол гүрэн байгуулж олон улс орныг нэгтгэж явсныг бид бүхэн мэдэх билээ. Одоо энэ талаар уншиж болох түүхийн ном сурах бичиг зэрэг ихээхэн түгээмэл болсон байна. Түүхын ном, элдэв таамаг зэргийг зөвхөн Монгол биш Дэлхийн олон орон өөрсдөө таамаглан судалж бичиж ирсээр. Зарим нь бол Монголд ирж хөл тавьж үзээгуй Монгол гэдэг ямар нэгэн төсөөлөл үгүй зүгээр л хийсвэрээр бичиж буй их эрдэмтэй хүмүүс ч байна. Тэднийг эрдэмтэд гэхүү өнгөрснийг хардаг увдистан гэх үү.

Монголын түүхэнд ихээхэн ач холбогдол үзүүлж Монгол орны мандан бадралыг Түүхийн хуудсанд гүн сийлж өгсөн үе бол 13-р зуун яах аргагүй мөн билээ. Тэр үед гагцхүү ганцхан Чингис (Тэмүжин) гэдэг хүн ганц хүний түүхэн гавъяа байгуулсан мэт яригдаж хүмүүсийн толгойд суусан нь жаахан эмгэнэлтэй зүйл. Энд харь орны хүмүүсийг дурдаад яахав тэдний түүх биш энэ Монгол орны түүх тул. Харин Монголчууд маань Чингис хаан Чингис хаан л гээд байдаг цаана нь үлдчээд байгаа ухаалаг мэргэд, хүчирхэг цэргийн жанжидыг хэзээ бид магтан дуулж тэднээрээ бахархан үлгэр дуриал авах болоо. Чингис хаан ганцаараа байсан бол тийм амжилт ийм түүхийг бүтээх байсан гэж үү. Түүний үнэнч туслахууд баатарлаг цэргүүд ч мөн адил Монгол орны энэ дэлхийн бахархал яах аргагүй мөн билээ. Чингис хааны хувьд янз бүрийн таамаг яригддаг ч зарим Гадаад дотоодын эрдэмтэн судлаачид Чингис хаан бол алсыг харсан хаан гэхээсээ Чадалтай цэргийн жанжин байсан гэж хэлэлцээд байдаг. Тэхээр энэ үгэнд Чингис хаан ухаалаг хаан байсан бол ягаад түүнийг үгүй болоод удаагүй байхад хаан ширээний тэмцэл явагдаж Монгол орны бутрал эхэлчихсэн юм бэ? гэж ам асуудаг. Гэвч! Гэвч Чингис хаан сайн цэргийн жанжинаар тогтохгүй өөрийн үеэсээ хэт түрүүлсэн ухаалаг хүнээс гадна Хүчирхэг төрийг байгуулсан түүнээ удирдан залахад суралцан амьдрал бодит жишээн дээрээ өөрийн хийсэн ажилийнхаа үр дүнг харж чадаж байсан суут хаан байсан нь яах аргагүй маргашгүй үнэн билээ. Чингис хэмээх энэ нэр нь хэдэн мянга хэдэн сая жил дурсагдах хүн өөрийн үеэр тогтохгүй хэдэн мянган жилийн хүмүний оюун ухаанаас төрүүлсэн хүн байсан байж болох ч тал бий. Бид үүнийг шүүж чадахгүй ягаад гэвэл тэр биднээс давсан алсыг харсан хүн байжээ.

Яагаад Дэлхийн Чингис?

Чингис хаан, Чингис хаан бидний бурхан болон шүтэгдсэн их хааныг маань Дэлхий булаацалдсаар удаж байна. Наанадаж урд хөрш Хятад бол Чингис Хубилай гээд Монголын хаадыг бүгдийг нь авах сонирхолтой Хятадын их хаад гээд зарлаад дэлхий даяар цацсаар л байна. Одоо бол тэд дэлхийн доог болж байгаа бүгд Монголын Чингис гэдгийг мэдэж байна. Гэвч ӨвөрМонголын жишээг мэднэ шүү дээ Өвөр Монгол хятадын харъяат байснаараа тэр "Өвөр" "Монгол" гэдэг үгний Монгол хэмээх үг бидэнд ямар их балаг тарьж байгааг. Хятадын муж Өвөр Монгол!... Монгол улсын иргэн харь оронд элдэв шалтгаан аялал зэргээр яваад би Монголоос ирсэн ...... тэр гэдэг хүн гэхээр Хятадын Монгол гэх жишээ хэдэн арав хэдэн мянгаар тоологдох жишээ байна. Хаа очиж Япон оронд Сумочидийн маань ачаар Монгол гэхээр Өвөр буюу Хятадын нуу Сумочин ард түмэн болох Монгол орны юу гэж асуудаг болж. Гэвч хятадаар тогтоод Чингис хааныг булаацалдагч улс дуусдаг бол бас болохсон тэднийг яаж л бол яаж шоглож болно. Гэтэл олон орон олон ард түмэн бид Чингисийн удам Чингис биднийх гэж зарласааар булаацалдсаар... Гэвч булаацалдаж байгаа нь бид биш шүү бид гаднаас ажиглан суудаг хэн нэгэн судлаач Чингис бол Монголын биш бидний билээ гэхэд Монгол орон юум дуугардаггүй хэнийх гэдгийг биднээс гадна Дэлхий өөрсдөө мэдэж байгаа учир. Казахстан Хятад зэрэг орнууд хоорондоо хэрэлдэн Чингисийг хаа хол газар элдэв түүх судлалын хурлууд дээрээ булаацалдаж л байгаа. Одоо Дэлхий Чингис хааны хэнийх вэ гэдгийг мэднэ харин Өвөр Монгол шиг хэдэн арав хэдэн зуун жилийн дараа Хятадын Чингис биш юмуу гээд Монгол хүний өөдөөс асууж зогсох цаг ирэхвийдээ. Түүх гэдэг бол өөрөө их нарийн утга учиртай цогц том шинжлэх ухаан түүнээс нулимс, инээд, баяр баясгалан, уйтгар гуниг, сургамж алдааа ололт амжилт бүгдийг харж чадна. Дайснаа судлахад түүхийн судалж тэр үндэстний эмзэг зүйлүүдийг нь хөндөхөд л тэр улс үүрээ сэндчүүлсэн шоргоолж мэт болдог. Түүх хүчтэй тэгээд бас их аюултай зүйл. Түүхийг гуйвуулаад бусдад түгээж түүндээ итгүүлж чадвал нэг хэсэг хүмүүс бүү хэл улс ч мөхөх аюул байгаа. Үүнийг бүгдээрээ санаж байя! Монголын түүх судлаачид бас бодолцож дорвитой судалгаа хийж ямарч гуйвуулалтанд гуйвахгүйгээр тогтож чадах их сууриа бэхлэе!

Чингис Монголын хаан, Монголын хүү!
Гэхдээ тэрээр дэлхийн Чингис, Дэлхийн хаан байсан. Олон улс орныг удирдан нэгэн бүхэл болгож чадалтай хуулиар чадварлаг удирдаж байсан. Тэр Монголоор тогтохгүй дэлхийн Чингис яах аргагүй мөн. Энэ тал дээр бид Дэлхийтэй булаацалдах хэрэггүй. Дэлхийн хаа нэгтээ харь оронд Эзэн Чингисээр минь нэрлэсэн ресторан, цайны газар юу эс байхыг эс хэлхэв. Монгол хмүн болж төрсөн бид түүнийг хараад харамын сэтгэл төрдөг билээ. Тийм боловч Чингис Дэлхийн хүн байсан тийм ч учир тэд Чингис хаанаар маань өөрийн хөрөнгө ашиг орлого олох зүйлээ бусдад таниулж байна. Бид бахархах хэрэгтэй. Гэвч Монголд ганцхан Чингис хаан л дэлхийн хүн байсийм гэж үү өөр хүмүүс байхгүй юмуу? Наанадаж л түүний ухаант жанжингууд байж байна тэд бүгд Дэлхийн хүмүүс... МЭӨ Хүннү гүрний эзэн хаан Модун ч мөн дэлхийн хүн гэж мунхаг би сэтгэж байна.

Яагаад дэлхийн Чингис болсоныг бүгд мэдэх учир би илүү үг нуршаад юу хийхэв. Шашны энэрэнгүй бодлог бүхий л шашин тэгш эрхтэй! Худалдааны чөлөөт бодлого! Их засаг хэмээх олон үндэстэнд зэрэг эрх тэгш үйлчилж чадаж байсан хүчирхэг хууль! Тэр үед Их Монгол гүрний ачаар олон улсын аюулгүй худалдаа явагдаж энэ нь өргөжиж өнөөгийн байдалд хүрсэн шүүдээ. Хийж бүтээсэн зүйлсийн нь дурдаад дуусахгүй бизээ. Дэлхийн хүнээс л гарах алсын хараа нь хэдэн мянган жил ч дурсагдан бахархал болсоор байх биз. Орон орны чадварлаг эрдэмтэн судлаач их мэргэдийг өөртөө татан Дэлхийг удирдах бодлогодоо санаа аван олон ургальч байдлаар хандаж байсан нь Дов толгдын үзэл гаргалгүй Ганц Монгол хүмүүс л дэлхийг захирана гэж муйхарлалгүй байж чадсан нь юутай гайхамшиг.

20-р зуун Америкийн зуун байсан гэж хэлэхэд буруудахгүй байхаа тэд Дэлхийид нөлөөллөө тогтоож олон бодлогыг удаан хугацаанд явуулж чадлаа магад овоо олон жилч энэ байдлаа хадгалж чадаж магадгүй. Тэд энхтайван дэлхийн аюулгүй байдал шинжлэх ухаан, танин мэдэхүйн хөгжилийг дэлхийд хурдасгаж өгсөн тэдний хийсэн бүтээсэн тэдний бодлогоор бий болсон зүйлсийг бид бүхэн хэрэглэж байна. Америк орон их дэвшилээс гадна саар зүйл ч бас явуулж л байсан. Их гүрний бодлогоор явахгүй бол танд ч их гүрний нударга үйлчлэх болно гээд дайн самуун явуулж байсан явуулсаар ч байгаа гэвч тэд Дэлхийн Америк байж чадсан тэдний өмнө Дэлхийд Европын хүчирхэг орнуудын үүрэг роль тод байлаа. Тэдний хүчээр Америк дэлхийд цойлон гарсан гэж боддог. Тэдний ачаар дундад зууны хөгжил урагшилж тэднээр тодорхойлогдож байсан. Яг л 13-р зуунд Дэлхийн Монгол Дэлхийн Чингис мэт... Монголчуудын бүтээсэн бий болгосон зүйлсийн ачаар тэр үед дэлхий хүч чадлаа сэлбэн явсан шиг бид Америкаар хүчээ сэлбээд цааш явах гэж байна. Тэдний дараа хэн бидний хүчин чадал болж юм болгоны төв болж нөлөөг үзүүлэх болоо. Судлаачид энэ удаад Хятад гэж нэрлэж байна. 21-р зуун Хятадын зуун гэж хаа нэгтээгээс бүгд сонссон байхаа. Магадгүй энэ үнэн байж магадгүй шүү! Энэ үнэн бол Монголд төдийгүй дэлхийд аюулын харанга дэлдэгдэж ихээхэн аюул учрахгүй гэсэн баталгаа үгүй. Элдэв галавын эртний цаг үедээ хүний махаар хооллодог байсан шар үстнүүд одоо цагт дэлхийд бодлого явуулахыг хүсэж ихээхэн хурдацтай хөгжиж байна. Хөлд дайрагдаж буй жижиг улс үндэстнийг гишгэлэн өнгөрхөд бэлэн гэдгээ илтгэсээр бусад нөлөө бүхий орнуудыг жишим хийлгүй хор хөнөөл тарьсаар одоо сенсаац болоод буй Түвдийн жишээ Олимпийн асуудал ч байна. Дэлхий мэддэггүй бид тоодоггүй ч Өвөр Монгол бас бусад хятадын эрхшээлд буй элдэв үндэстэнд тэд геноцид явуулсаар буй. Дэлхийд бодлогоо хэрэгжүүлэгчээр хятадууд гарч ирвэл Монголын ирээдүйи хаашаа эргэж хэрхэх бол! Чингисийг бидэнтэй булаацалдаж буй тэр бяцхан сэтгэхүйтэй мэт хорон бөгөөд алсыг харсан бодлого явуулж байсан Хятад бидэнд бодлогоо хүчээр тулган гүйцэлдүүэх эрхээ авчуул бид яах вэ? (одоо ч биднийг шахсаар буй) Хятад Монголд л зөвхөн гай болоод зогсох болов уу? Дэлхийд сайн үр нөлөө авчирахуу тэр тэр буман хүн амтай улс.. Үгүй гэж дэлхий хариулах байх. Тэд дээшээ гарч ирэх гавъяа байгуулсан уу? Үгүй! Тэд үлдэх ёстой! Тэд дэлхийн түүхэнд сайнаар нэрээ үлдээж дэлхийг чиглүүлж чадах орон биш Тэд "Дэлхийн" гэх тодотгол авах эрх бөгөөд чадамжгүй. Дотор нь өшөө хорсол хорон санаа л буй.

2008он 4сар 26өдөр
Болдын Түвшинтөгс

Tokiwa park (3sar31)

End ireed anhnii bie daan gadagsh garaltaa unuudur hiilee. 2hon tsag urgeljilsen ch gelee nileen zuil oilgoson shuu. Hehe yunii umnu hun yagaad tsag agaariin medeeg sonirhdog. Geh met… 2honog gereesee garalgui nom unshaad ideed l ongorooson bolhoor onoodor garsiimaa. End neg nuur bdag geheer ni tiishee ochij uzeh sanaatai naashaa irj yavah zamdaa halti harsan bolhoor gazriin zurgaas haraad garav unendee neeh holgui mania dotuur bairnii hoih ni baidag yum bna. Ochood park dotor ni orood uneheer dajgui sanagdav ihevchlen hugshchuul baih ba gants neg hijeel nasnii bolon huuhduud nohoi hotlon yavah aj. Nadaa sonin sanagdsan zuiliin neg ni nuuran deeguur tavisan guur nehh surtei tomor guur… Mongold l lav iim guur baihgui. Tehed end gants nuuran deeguur park dotuur yavuulah gej tavisan yumshig bh yumdaa. Za tegeed gants neg zurag avaad yavj baital boroo orovoo nadaa shuher bhgui hehe. Hudaldaj avch amjaagui bgaa bolhoor , deer ni bi duguitai yavaa bolhoor ugaasaa dugui unaj baihadaa shuher barih hortiotoi zugeer bdag blaa ch nadad tiim chadvar bhgui. Nuuriin ereg deer haa ochij salhi ihtei bdag yum bna. Omno bol Avarga tosonii nuur l harj uzsen hun shuudee. (Hentii aimag dahi) Aa ingehed UB-n huuhdiin park dotorh hiimel nuuriig tootsuul ch bas ch gui olon bolj boloh yum bna. Boroond norood butsaj davhij yavahdaa duruunuus hol aldaad zoltoi l osol hiichihsengui zasmal zam bsan bolhoor gaigui ongorson bhaa. Sul shoroon zam bsan bol huvtsas budaa boloood za tgd uragdchuul shiniig avna gedeg nadaa bol problem shuu hehe. Heden zurgaa hamt oruulnaa. Mon tsag agaariin medee harj baiy. Bas shuher avay. Mon borootoi yed hurdalahgui bh… Yag unendee end borootoi ued garahgui bsan ni ch deer baij magadgui. Jp-d er ni boroo ni tiimhen ene ter gej humuus medeh baih. Ube hemeeh ene hot ni ertnees uildverjiltiin hot buguud odoo tulgamdaad bgaa asuudal ni tsever us, agaar bolood bgaa yum bna. End olon jil amidarsan nastai chuul ni endhin uildveruud ee shuuhed uguud ene uilvdveruudiin buruugas eruul mend ni muudaj bna gesen bololtoim ter ni barag togtoogdood ovoo ih mungunii asuudal nuhun olgovor garch irj bgaa bolhoor end boroo ni ch bas yaj zuger baihavdee. Za baahan hortoi us boroo yarisan chin sayhan boroond norson tolgoi maani zagatnaad ehellee.. Sanaa daganaa gej… Baahan hortoi us boroo yarichlaa gehdee ene saihan nutag bololtoim hezee neg tsagt bololtsoo oldvol zaawal end irerei. Mon ter ued bi end baih avaas nadtai holboo bariad bi daguulj gazar uzuuleh bolhoor yoroshiku ne…

Ube-d buusan ni...

3sar27 ogloo ertee bosood chiba-n maebara gedeg buudalaas denshya-ndaa suugaad garvaa. Tokyo eki orood tuunees tsaashaa Akihabara gedeg (tsahilgaan baraanii aldartai gudamjnuud) gazraas webcam avav. Tgd neg hoolond orchood Haneda niseh ongotsnii buudal orvoo. Jp-d irehdee jal company-aar irsen tokyogoos yavahdaa jal-aar yavlaa. Harin olon ulsaas uls dotorh nisleg ni nadaa taalagdsan. 1:40 min hertee niseed Yamaguchi kenii Ube hotod gazardav. Buudaliin huleen avah deer mania angiig daaj avsan geh angiin bagsh eregtei maani tosoj avlaa. (em-tei bsan bol goy bhgui yu J ) Tegeed dotuur bairluu yavahiim bh gesen chin namaig surguuli ruu avaachaad baahan humuusiin nudiig hujirlav… Bas oyutan hariutsasan gazar(?) deer avaachaad baahan tolgoi boholzuulev.. Tegj tegj bairandaa irev. Unendee surguuli dotuur bair 2 maani zamiin naana tsaana l daa. Za tegeed nadtai nileed end 4gadaad oyutan bolj baigaam.. 1mongol 1indonez 1laos 1peru. Peru chin omnod amerikiin oron bolhoor iheehen oor setgehuitei agaad er ni europjuu yumuu daa. Anh taniltsaad Peru hun gev bi “Aa Persia?” “No, Peru… za barag Ink” l gej bna. Bi “Aa Aztek Maya… ?” nuguuh maani gutarsan baidaltai hehe. Nileen bodsonii daraa Peru Portugal geed ornuud bdag ni sanaand orov. Tegj neg yaria niilj ehelvee Chili-iin hajuud ene ter gee l… Kangaegata sugoi chigau neee to omotta…

Хэлний бэлтгэл буюу диваажин минь баяртай.

Ийгээд миний нэг жил дуусаж албан ёсоор цэрэгт явахаар боллоодоо. Цэрэгт гэдэг нь жинхнээсээ биш гэдгийг ойлгоорой. Зүгээр тэгж зүйрлэж болох юм шиг санагдаад байгаан. Харин хэлний бэлтгэлээ диваажин гээд нэрлэсэн маань ч бас дүйх болов уу гэж боддын. Диваажин гэж хүн бүрт янз бүрийн сэтгэгдэл төрүүлсэн нэг тийм гэгээлэг газар байдаг байх. Надад ч бас гэхдээ надад гэрэл цацарсан өвс ногоо цэцэг энэ тэр алаглаж халиурсан гэхээсээ эрх дураараа юу дуртайгаа хийж болох тийм орших газар наддаа диваажин юм байгаан. Энд байх 1 жилдээ их юм хийж үзлээ толгойгоороо хөл хийж хөлөөрөө толгой хийх нь хаашаа ч юм гэхдээ дураараа байлаа. Дотуур байранд маань ямар нэгэн хяналт айхгүй хэдэн цагт гарж орох нь хамаагүй хэдэн найзаа авчраад хэд хонуулсан ч хэнд ч пад байхгүй. Хичээл маань чи сурахыг хүсвэл сур гэсэн байдалтай. Ю сурмаар байна тэрийгээ. (яг үнэндээ ийм байгаагүй л дээ би л тийм болгоод тэгж ойлгоод энэ жилээ өнгөрөөсийн) Гол бичих гэж байгаа зүйлүүдийн маань нэг нь энэ нэг жилээ би гадаад хүмүүсийн дунд тэр тусмаа олон орны залуучуудын дунд өнгөрөөлөө. Улс орнуудын тухай хирэндээ л ихийг дуулсан гэж бодож байна. Яахав хамгийн сүүлд хүүхдүүдээс сэтгэгдэл бичүүлж авч байхад чамтай би нэг ч удаа ярьж үзээгүй гэхдээ чи их хөгжилтэй байхаа гэж сонссон их ч...хэхэ
Тэгээд энэ нэг жилээ өнгөрөөсөн гадаад орны олон нөхдүүдийн талаар үлдсэн нэг жилийн сэтгэгдэл дурсамжаа бичнээ.

Вьетнам: Аа эдгээр улсууд бол үнэн сурах эрмэлзэл бүхий нөхдүүд даанч хэл ярианы жаахан бэрхшээл япон хэл вьетнам хэлний дүрэмийн ялгаанаас болж баахан зовсон байхаа.

Хүнийхээ хувьд бол өөрсөддөө их зарчимч ханддаг улаан коммунизм бас ханхлана шүү гэхдээ муу юм нээх ханхлаагүй ээ. Өөрсөддөө шаардлага тавиад түүнийхээ төлөө тэмцэж чаддаг нь бахархалтай. Бас нэгдээд нэг юмны төлөө санаа зориг нэгтгэнэ бүтээхдээ их сайн юм шиг санагдсан. За өөлхөд бол амиа хичээсэн дуракууд даа. Адилхан вьет байж л нэгэндээ новширж байгаа харагддаг. Гэхдээ энэ байдал бүх орны хүмүүс дээр бага сага анзаарагддаг л чанар л даа гэхдээ эд нуус бол энүүгээрээ бусдаасаа гоц.

Лаос: Эднуусыг нээх сайн мэдэхгүй э. Эрчүүд нь эмэгтэйчүүдээсээ туяхан хэхэ. Нарийхан нарийхан залуучууд гэхдээ үнэн ажилсаг хоол энэ тэр дээр бол дагуулахгүй. За тэгээд нилээн шашинлаг хүмүүс тэрнээсээ ч тэр үү даруухан агаад элдэв ааш зан гаргах нь бага. Толгойгоороо бол бусдаасаа жаахан муу юм шиг санагдсан. Гэхдээ идэвх мэрийлтээрээ аймаар санагдсан шүү. Гүргэр улсууд байхаа.

Индонэз: За дийлэнх нь Муслим шашинтай. Шашин бас хойшоо татдаг гэж үнэн байж магадгүй шүү. Тэр шинжийг энэ хэдээсээ харсан гэхүү дээ. Үнэр энэ тэр жаахан бий гэхдээ халуун газар хэцүү л байдаг байлгүй дээ. Гол буруу бол халуунд усанд ороод хатаалгүй шууд хувцас өмсөхөд буруу байдаг гэж дүгнэцгээж байна лээ. 3 хоногт нэг удаа хоол хийнэ тэр нь 3 хоногын хоол байна. Найзууд халаагаа л туугаад байдаг шиг байна лээ. Гэхдээ энийг би заншил гэхээсээ манай хэд л залхуураад байна уу даа гэж хардаг. Толгой бол овоо шүү гэхдээ тэгж мэрийж байхад бурхан Аллах бас харж үзийшдээ тэ. Үнэн хичээнгүй хичээл сурахын төлөө төрсөн улс шиг. Жаахан их зантайдуу. Эрчүүд нь эрдэм ном хөөсөндөө ч тэр үү жаахан сулбагар. Таргалсан хүнийг ер нь шүүмжлэнэ шүү бас зарчим талдаа байхаа. Гэхдээ шашин хүчтэй болохоороо манай хэдэн индонэз элдэв юманд орооцолдохгүй их догь элдэв юм болох гээд ирүүл шууд бууж өгөх янзтай. Шашиан гэж..

Кэни: Ингэж бичдэг болуу? Kenya нэг л хүн байсан. Ганц хүнээр бүтэн улс дүгнэх жаахан хэцүү юмаа. Гэхдээ яахав хэлэх гээд үзий. Дарлагдаж ирсэн болоод ч тэрүү эх оронч даруухан дуу ухаалаг ч юмшиг. Санаатай байж магадгүй ээ. Их өндөр хэхэ 2метр-тэй залуу шүүдээ. Кэни хүн гэвэл надаа өндөр хүн л санаанд бууна хэхэ. Хар бор арьстай цоглог нүдтэй нүдэндээ галтай гэх юмуу. Нэг иймэрхүү

Камерун: Хэхэ би энийг дох-той гэж бодсоор нэг жилийг өнгөрөөлөө дөө. Монголд анх 2 шимпанзэ гуайнууд дох авчирсанаас хойш Камерун гэхээр дох буугад байхын. Хар арьстай болохооро өөрийгөө хип хоп сонсох ёстой гэж боддог байхаа. (миний бодол шүү) Байнга Мадафака энэ тэр бол гараастай. Тэгсэнээ гоонж үргэлж өмсөнө. Сонин л хип хап юмууда. Биеэ авч яваа нь жэнтлэмэн тэгсэн мөртөө амнаас гарч авиа нь арай өөр. Би бодохдоо тэрийг Улсыхан сайдыхан хүүхэд байх гэж боддог хэхэ. Манай хүн бас одиноороо болхоор бүтэн орноор нь ярихад хэцүү юм.

Тайланд: Бас л ганц тэгээд охин. Эхэндээ нээх анхаардаггүй байсан. Тэгсэн нэг баяр дээр Үндэснийхээ хувцасыг өмсөөд нүүрэ будаад загвар өмссөн чинь золтой зүрхээ алдчаагүй. Би индонезууд л шашны бусаар алсан мах иддэггүй байх (өөрөөр хэлбэл Муслим ард түмэн) гэж бодсон буддист л боловуу манай хүн Үхрийн мах иддэггүй гэсэн. Нэг удаа идэж үзсэн гэсээн. Хичээлдээ мундаг юм шиг байна лээ. Дээр нь их мэриймтгий дауухан улс шиг санагдсан. Шашиан гэж хэхэ. Буддист болхоороо Шагжамуни маыгын амарлингуй улс шиг. Ер нь эырэг бодолтой байгаа.

Иран: За манай ганц галзуу иран бас ганцаараа. Миний өшөөтөн юм. Жаахан маргаан болоод зодоон зохион болсон чинь газар хэвтээд өгдийн байна лээ. Сурмаар.. Би сүүлдээ хэрэгт орсон. Манай хүн багш нарын урд тавьсан жүжиг энэ тэрийн хараад би юун оскар гэж бодсийн шүү. Арабын ертөнцийн төлөөлөл болсон манай хүн их л муу сэтгэгдэл төрүүлсэн надаа бол. Даруу биш онгиргон зантай дуу чангатай. Шал шал хийсэн дүү. Гол нь онгироодуу.

Шриланк: Эднуусыг чинь би энэтхэг л гэж бодож байсан харин тэднээс гаралтай өөр улсууд юм билээ. Надаа тэгж тайлбарласан. Эх оронд нь иргэний дайнтай байгаа гэсэн. Энэтхэгийн хэсэг үндэстнүүд л энэтхэгт ч тэр шриланкд ч тэр дайн өдүүлээд тусгаар тогтнох гээд байгаамуудаа. Хүнийхээ хувьд шриланкууд бол хүн ышиг санагдсан. Бидэнтэй их ойр зантай юмшиг. Нэг л дотно гэхдэ нээх ойртож танил болоогүй ээ. Дорнын хүний даруу зан гэж хэхэ. Хичээлийг 1т тавьдаггүй ч бие амьдралаа авч явж байгаа нь үнэхээр сурмаар зүйл бий. Дотроо их эвсэг. Шриланкууд бол надаа үнэхээр сэтгэгдэл төрүүлсэн.

Энэтхэг: Би англи мэдэхгүй л дээ гэхдээ энэтхэг шриланкуудын англи хэл нэг л өөр санагдсан. хэхэ. Энэтхэгүүдэд их гүрний үзэл бол бий. Бодолтой улс шиг санагдсан. Юмыг зөв дүгнэдэг наргианч улс юмуудаа.

за ийгээд оронууд дуусаж байх шиг байна. Хэлсэн ярьсан орнуудыг ер нь анзаарсан биздээ ямар ямар орнууд дэлхийн хаах нь юу хийж аж төрдөг нөхдүүд вэ гэдгийг. Бүгдийхэн сэтгэл зүрхэнд эх орноо хөгжүүлэх хүсэл эрмэлзэл гал дөл буцалж буй залуус.

Би өөрсдийгөө Монголчуудаа нэг бичье гэснээ байчлаа. Бусад хүмүүс хангалттай дүгнэж байгаа байхаа.

Одоо харин очих газраа жаал бичье. Очих газар маань нэгэн тосгон хэхэ би тэгж нэрлээд байгаан 172 мянган хүн амтай гацаа. Очих сургууль маань коллэж тэгээд өглөө тооллоготой цагаар хооллодог. Хичээл хийх давтах нь бас цагын хувиартай тийм газар болхоор би шорон гэж нэрлээд байгаан. Орой 9-д хаалга цоожлоно. Магадгүй 11 цаг гээд тог таслах байх. Гэхдээ манай сургууль тог нэт тасалдаг эсэхийг мэдэхгүй байна. За тэгээд анхны монгол болж очих юм бас ганц Монгол нь.. Дараа жилийн хичээлийнхээ бөгсөөр (гоо сайхангүй бичлэг болж байна даа) дахиад ийм юм бичнээ.

Тобүшин нь...

Миний Мөр!

Хүн өөрийн гишгэсэн мөр, туулсан замаа эргэн харж чаддагийн адилаар Гишгэх гишгэдэл, туулах замаа урьдчилж харж чадахгүй билээ. Энэ зүйлийг хэн хүнгүй мэднэ. Гэхдээ хүн хэлэхээс нааш цааш чичихээс нааш гэдэг дээ. Миний хувьд үүнийг бичиж байгаа нь өөрөө өөртөө санаа тавьж бодож яваагаа санаж явж байгаатайгаа нийлүүлээд бичээд өөртөө энэ үгийг хэвшүүлээд дасал болгох гэсэн хэрэг. Түүний хажуугаар бусдад хүргэн санал бодлын хуваалцаж бас санаагүй нэгэнд нь сануулах нэгээхэн оч харвуулах гэсэн маань энэ... Бид хийх гэж байгаа зүйлээ тооцоолж тооцоолж явуулахад алдаа мадаг санаагүй зүйлс ихээр тохиолддог.
Заримдаа бүр үнэн гэж үнэнхүү итгээд хийсэн зүйл хэлсэн бүхэн маань худлаа хөнгөн хийсвэр болчих тохиолдол байдаг. Энэ нь янз бүрийн л шалтгаантай байдаг буруу мэдээлэл хүлээн авсан. Арай түргэгдсэн ч гэдэг юмуу? янз бүр.. Яагаад алдачихваа яагаа эндүүрчвээ гээд дараа нь бодоод алдаагаа засахад бидэнд нэн таатай санагддаг. Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөнөө хараад өөрийгөө засжээ гэсэн үг. Тэгвэл бид Гишгэх гишгэдлээ нэгд нэгэнгүй харж чаддаггүй юм бол Гишгэсэн гишгэдлээ харж бол чадна. Тиймээс өнгөрсөнөөсөө суралцаж ирээдүйнхээ төлөө одоогоороо амьдаръя. Өнөрсөн алдаа оноондоо зөв дүгнэлт гаргаад дахин алдсан алдаан дээрээ алдалгүй ололт амжилтаа аль болох ихэсгэе л гэж хэлмээр байна. Энэ санааг хэлэх гээд баахан нуршчихлаа. Дэмжиж байгаа гэдэгт найдаж байна.

Танд амжилт хүсье!

"Хуудас Цаас"

"Хуудас цаас жаалхүү аваад
Хурмаст тэнгэрийг нартай нь зурлаа."

Тэр хүүхдийн цаасан дээр бусад хүмүүс ч зурна бичнэ сараачна. Тэр хүүгийн цаасан дээр зурагдсан зургийг харахад Эхэнд нь зурагдсан зураг, бичигдсэн бичээс гэнэн агаад хонгор, амьдралийн үнэн хар бараан үгүй, гэрэл гэгээ аз жаргал нтгэл бас баяр баясгалан харагдана. Одоо цагруу ойртох тусам улам хар бараан муу санаа, аминч үзэл, үзэн ядалт шунал ханхлана. Өөрөө өөртөө зориулж зурж чөлөөтэй сэтгэж байсан зураг хэдийгээс ч юм нэг л учир битүүлэг бусдад зориулж зурдаг болсон байна. Гэхдээ бусдын тулд сайн сайхны төлөө бус өөрийнхөө төлөө бусдад зориулан зуржээ. Жаалхүү өсөн торниж томрох тусам цаасан дээрх сул зай багасан хар бараанаар дүүрнэ. Гэхдээ хуудас цаас авахдаа цэвэр цагаан цаас авсангүй бичигдээд эхэлцэн цаас байсан. Хүү хэзээнээс ч юм өөрөө бие даан бичиж эхлэхэд хэдийнээ баргар зүйл зурдаг болсон байлаа. Зураг нь хар бараан гэрэл гэгээтэй байх нь хэнд хамаатай юм бэ? хэнд ч хэрэггүй...
Гэвч хүүгийн цаасан дээрээ сараачсан зүйл таны цаасан дээр бичигдэнэ. Таны цаасан дээр Хар бараан Шунал Үзэн ядалт зурагдаж байна гэхүүдээ. Жаалхүү яах вэ? Бас та яах вэ?

"Хуудас цаасан дээр жаалхүү
Хур бороо үерийг зурна."

Бодит амьдрал өөрөө ийм харанхуй...

Миний Явсан Анхны Homestay Буюу Дурсамж Дүүрэн 5 Хоног (Tsuvral 1)

Би Японд ирснээр анхнийхаа Homestay-д явах болов. Японд ирснээр ч гэж үнэндээ анх удаа л даа энэ зүйл бол.. Эхлээд явах болсон нь тодорхой болж өөрийгөө айлд очоод 5 хоног хэрхэн биеэ авч явах талаар мөн төвөг удчихгүй юмсан гээ л их л юм бодож байсан. Гэвч яг явах дөхсөн чинь мань хүн хамаг юмаа мартаад залхуураад очоод арай л баларчихсангүй.
Учир юунд вэ? гэхээр айлд очиж байгаа хүн зүгээр очиж болохгүй бэлэг авах юм бодвоо. Бодсоор байтал өмнөх орой нь болж би ч гарж авья гэж бодсоор унтчихав. Өглөө нөгөөх явах өглөө маань шүү дээ. Санд мэнд Shibuya-н цахилгаан тэрэгний буудлийн (電車 гэдэг үгийг цахилгаан тэрэг гэв...　) бэлэгний дэлгүүрээс юм авах гэтэл өглөөний 7:30-д ямар юм байхав дээ. Shinjuku, Ookubo буудалийн дэлгүүрүүдээр ороод горьдлого тасрав. Залхуугаасаа болоод онигоо. 1 айлд 2 хүүхэд очно. Нөгөөх маань юм өгнө би яахав хоосон гараа ганзаглах болов. За явлаа... Цахилгаан тэргэндээ суугаад сүнгэнэсээр очив. Буугаад гарах гэж байтал Ooyama-н харин буудал дээр маань нөгөөх дэлгүүр байна шүү баярласандаа нэг Окаши аваа л гарваа. (Окаши Японий үндэсний амттан чихэр гэх юмуудаа) тэгээд л хүлээн авалт болоод л сүртэй эхэлж байнаа.


За тэгээд Япон ээжтэйгээ танилцаад (Японоор ээжийг Окаасан) гэр лүү ни явав... Надтай хамт байх хүүхэд маань Малайз ба хүүхэд гэж боломгүй 26 настай их сургууль төгссөн нөхөр байв. Нэр нь Мазлан Бин Ахмед. Муслим шашинтай хүн байлаа. Шашинг ягаад ингэж тодотгосноо дараа өгүүлрүүн..


Шинэ гэртээ очоод танилцаад удалгүй Япон аав маань ирж танилцлаа. (Японоор аавийг Отоосан) Өрөө маань япон хэв шинжийн Татами шалтай 6 жо гаруй өрөө байваа. Нөгөө нөхөртэйгөө хамтдаа байна. (Золиг чинь Бин Ладений дүү байж шөнө намайг арай хоолоо хэрчичдэггүй байгаа гэсээр Ардчилалийг дэмжижгч Тероризмийг эсэргүүцэгч миний бие унтлаа.)


Өглөө Отоосан Окаасан бас Обаасан (Бас эмээ байсан юум байна. Мэдээж японоор эмээг Обаасан) мөн найз Мазланий хамтаар Амралтийн газарруу өдөрийн аялалаар явлаа. Ихээхэн сэтгэгдэл төрүүлсэн энэ газар маань надаа бол үнэхээр их таалагдсан шүү. Элдэв амьтанаас гадна Үхэр, ямаа загас тэргүүтэй идэж болох нөхөдүүд ч байв. Энэ нь их учиртай бөгөөд зөв менежмент байлаа. Үнээг чи өөрөө саагаад сүүгийн уудаг ч юмуу эсвэл бяслаг энэ тэр хийгээд аваад явж болно мэдээж мөнгөө төлөөд. Загас аа өөрөө агнаад тэрийгээ өөрөө шараад идэж болно мэдээж мөнгөө төлөөд энэ л жинхэнэ амралт байх. Хөлөө жийгээд амруу чихэх бол амралт гэхээсээ хахаж үх гэж байгаатай адил байх. Мөн эд нараас гадна Нум сум Голфь гээд бүгд байнаа. Өдөржин тоглож загас анх удаагаа нум сум анх удаагаа голфь мөн анх удаагаа юм бүхэн анхны байваа. Хөгжилтэй агаад гэрийнхнийгээ ахыгаа ээжийгээ санасан тийм л өдөр байв.


Маргааш нь Отоосан мань 2ийг дагуулаад сонгуулиа өгөв. Япон сонгууль ямархуу болдгийг харваа. Дараа нь Оояама-н Шинжлэх ухааний музей үзүүлэв. Үнэндээ Тоокёо-н Мирай Кан-г үзсэн байсан болохоор сонирхолгүй дуу байсан шүү. Орой нь Окаасан-г ажилаа дуусмагц Ёкохама явж Дунд хүүтэй нь уулзаж China Town орж хооллов. Нуль хужаа шал балай газар надаа бол хужаа гэхээс дургүй байв. Харин Мазланд бол сайхан байна лээ. Бөөн баяр... Отоосан Окаасан 2 маань 3 хүүхэдтэй агаад Том охин нь хүнтэй сууж буй. Дунд хүү Ёкохама-н их сургуульд оюутан. Бага охин энэ жил ахлах сургуулиа төгсөнө.


За тэгээд түрүүн хальт дурдсан хүнийг ягаад шашнаар нь тодотгож бариад байваа гэж... Манай нөхөр Муслим болохоороо Гахай идэхгүй. (Муслим шашин гэж ярих нь зүйтэй. Лал хэмээх үг нь Лалар гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд Лалын шашин гэдэг нь Лаларуудийн шашин гэсэн утгатай болдог гэж МУ ИС-ийн Эдийн Засгийн сургуулийн Эдийн Засгийн Түүхийн багш Я.Цэвэл гуай тэгж хэлсэн болохоор Шашнаар гадуурхсан болно.) За тэгээд бусад нь зүгээр биз гэхээр малыг төхөөрөх дөө холойгийн огтолж цусын юүлээгүй л бол идэж болохгүй. За тэгээд Нөгөө үхэр хонь ямаа болохгүй. Аллахын авралаар арай загасийг тэгдэггүй юм шиг бгаан тэгээд загас сам хорхой энэ тэр зүгээр идэх юм нь мань хүнд энэ хэд л... Тэр айлд ч бас хөөрхөн чирэгдэл болсон шүү. гэж...


Үргэлжилэл бий...

Ардчилалыг Ардчилая!!!

Ардчилалийг Ардчилаж болох уу?
Монголд Ардчилал гараад 17 жил болж байна гэж бид яридаг. Ардчилсан хуүйсгалийг 1921 онд хийсэн гэж хэлэлцдэг. Бид уунээс ч эрт ардчилал хийж байсан. Тэмуужин Чингис хаан цол авч Их монгол улсийг байгуулах ч Ардчилал мун. Хүннугээс Сиянби, Мирун Турэг гэх эртний улсууд ар араасаа нэгэн буурин дээр сэлгэгдэн төр солигдох хуртэл Ардчилал явагдаж байсан. Нэг нь Ардчилал хийж нөгоо нь шинчлэл хийхэд мөн л ардчилал болж байна. Тэгэхээр Ардчилалийг ардчилаж болдог юм байна. ХАрин Ардчилалаас Ардчилалруу шилжихэд сайн ур нөлоотэй ю муу ю гэдэг бол түүх л харуулна. Зөвхон сайжирж явна гэсэн ойлголт байхгүй. Ард түмэн ардчилалийг хүсэж байвал Ардчилал хийх оролдлого гарж л таараа. Харин хийж чадах эсэхийг ард түмэн дангаар шийдэж ульл чадна. Цэргээр дарах дотроос нь хагалах гээд нөгоо талийхан нь яаж зүгээр суудалаа таүйж угух билээ. Тэгэхээр ардчилалийг ардчилаж болох нь байна. Туугээр ч барахгүй эрх нь бидэнд байгаа байх нээ. Гэхдээ Ардчилалийг Төрийн эрх булаан авахтай зуйрлэж боломгүй хучээр булаан авах, олоод хүлээн зөвшөөрөгдөх 2 ихээхэн ялгаа буй.

Ардчилал гэж юу вэ?
Эртний цагт байж гэнэ. Эрт ч гэж дээ үгүй яахав сэлмээр тулалдаж хучээ уздэг л цаг байж галт зэвсэг гарах ягаач угүй хамаагүй эрт цагт байж за за хэзээ гэдэг нь онц биш ямар ч байлаа гэсэн сэлэмтэй баатруудийн е...
Тэр нэгэн цагт овог аймгууд биэ биэруугээ довтлон эзлэн турэмгийлэлцэн сул доройгоо дээрэлхэн хучтэй нэгнээсээ айн амидардаг цаг гэнэ. Нэгэн сул дорой овог бусад овгууддаа дээрэлхуулж хамагаа дээрэмдуулж ядагаа баран байдаг байжээ. Тэр овогт Сүндэр гэдэг хучирхэг баатар омгийн толгойлогч болох санаатай ихээхэн оролдлого хийдэг гэнэ. Хучээр ч тэр хороор ч тэр.. Гэвч ганц хучтэн олнийг яаж дийлэхэв хэдий сулбагар ч олон болохоор ганцаа дарчдаг байж. Бусдад дээрэлхуулж хамгаа алдсан тэд өлсохийн эрхэнд бусад руу сул доройгоо умартан дайрна. НЭг бус оролдлого бутэлгүйтэхийн тэр үед Сүмбэр хэмээх баатар бусдадаа Бүгдэд хандаж хэдүүлээ овгуудийг унтаж байхад нь дайрж байя хувцас зэвсгээ агсах гэсээр байхад хядаад эзлээд байж болох юм байна. гэсэн саналийг тавив. Түүний үгээр нилээн хэдэн довтолгоо амжилттай болж Сүмбэр ч омогтоо нэр хүндтэй болж гэнэдүүлснийхээ хүчинд овоо ч олон омгийг өөрийн болгож чаджээ. Ийнхүү тэдний гэдэс цатгалан байдаг болж, түүний дараахан омог хуралдаж санал нэгтэйгээр Сүмбэр баатарийг удирдагчаа болооч гэжээ. Сүмбэр ч зөвшөөрж Удирдагч болж гэнэ. Энэ зохиомол түүх ч цэргийн ардчилалийн тод жишээ. Энэ бол Ардчилал. Ардчилалийн үндсэн тогтолцоо үүн дээр оршин тогтноно. Нэг нь хүлээн зөвшөөрүүлж нөгөөдөх нь хүлээн зөвшөөрөх... Урьд олонхи дэмжиж шийдвэр гаргаснаа тэрнээ дахин өөрчлөх ч гэсэн нөгөөх л ардчилал. Та ч гэртээ ардчилал ажил дээрээ ардчилал гудамжинд ардчилал хийж явдаг. Тэгвэл бид одоо Эх орноо Улс төрөө удирдах системээ ардчилах болжээ тэр цаг нь ч ойртосон мэт...

Төгсгөл

Гэхдээ өнөөдөр маргаашгүй ардчилах гээд байгаа бус бэлдэе бэлтгэе ярьж хэлэлцэе ойрийн 5жил 10жилдээ л хийчихэе гэж хэлээд байгаан. Бид ярж хийвэл яадгийг мэднэ бидэнд цаг байна бас боломж ч байна. Монгол оронд минь хариуцлагийн тогтолцоо байхгүйг бүгд мэднэ. Хэлсэн үгэндээ, хийсэн үйлдэлдээ хариуцлага хүлээдэг, хариулцалга хүлээлгэх хууль ч алга, гаргасан ноорхой хуулийг нь мөрдөх хүн ч алга. Төрийн дээд албан тушаалд хүрчээд улс үндэстнээ ялгаварлан нутаг усаа илүүд үзэх, хүн гүтгэж гүжирдэж дараа нь уучлалт гүйсан болоод л өнгөрөх эсвэл үнэн булхайг нь илчлээд байгаамуу эсвэл гүтгээд байгаа нь үл ойлгогдох зүйл олон нийтийн сувгаар цацна тэрийг нь шалгаж байгаа ч хүн алга бүгд л идээд ууцан хэн нь хэнийгээ гэхэв гэсэн байдалтай аяаа энэ төрийн дээр гарсан боохойнуудаа гэж...

Энэ бүхэн хэнээс юнаас болж ийм байдалд хүрэв. Энэ нь хэнд ашигтай вэ? Аүйлгал үгдүг авилгал авдаг хүнд л хэрэгтэй.