Буруутнаас буруутан хүртэл

Манай орон хөгжиж байгаа, эдийн засгийн үсрэнгүй хөгжилийн замд явж байгаа талаар ойрд мэдээний сайтуудаас их уншлаа. Үнэхээр Монгол хүний амьдрал сайжраад, эдийн засаг нь үсрээд, ажилгүйдэл багасаад, худалдан авах чадвар нэмэгдсэн үү гэвэл мэдээж үгүй. Тоо хувь их ярих авч, хүн гэгч нь тоо, үсэг хоосон ам идэхгүйгээс хойш хэрэг алга. Сайхан амьдарж буйгаа, сайн сайхан ирээдүй ирж яваа талаар хэвлэлээс олж уншаад цадахгүй л байна.

Уул уурхай гэж нэг лүд Монголд ихээр яригдах болсноор сахил хүртсэн биш шалд дордож байнаа. Импортын бараа нэмэгдэж, хэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдсээр буй нь уул уурхай биднийг тийм ч сайхан ирээдүйд аваачихгүйг илтгэнэ. Жижиг дунд үйлдвэрлэл Монголд маань хэр нэмэгдээ болоо? Банкны хадгаламжийн хүү буурч, зээлийн хүү дагаж буурж байна уу? Хэдэн Монгол компани бараа экспортолж байна вэ? Экспортын барааны нэр төрөл ихссэн үү? Боловсруулсан бүтээгдэхүүн хэр их гаргаж зарж байна вэ? "Үгүй, байхгүй, болоогүй" гэх хариулттай асуултууд хөвөрсөөр..

Бидний амьдрал хэзээ сайхан болох вэ?

Дээрх асуултыг өөрөөсөө, өөрсдөөсөө асуух нь зүйтэй ч, харин "Бидний амьдралыг хэн хэзээ сайхан болгох вэ?" гэж асуудаг нь бидний алдаа билээ. Хэн ч бидний амьдралыг сайхан болгож өгөхгүй, тэр тусмаа гадны хөрөнгө оруулагчид!!!

Тэгэхээр хөөгөөд гаргачихуу? Бас л буруу!!! Чөлөөт эдийн засгаар явж байгаа манай орны иргэд ойлгоогүй, ойлгохыг хүсдэггүй нэг зүйл бол, харилцан ашигтай хамтран ажиллах зарчим. Нэг бол нийлж идээд бусдыгаа хохироох, нэг бол нийтээрээ өлсгөлөнгийн байдалтай байх. Чөлөөт эдийн засгийн амин сүнс болсон харилцан ашигтай хамтран ажиллах зарчимыг бид яагаад ойлгодоггүй юм бол? Хариу нь залхуу Монголчуудад өөрсдөд нь бий.

Бид, би, чи, тэр, энэ Монголчууд бүгд залхуу, хэзээ ч 100% бүтээгдэхүүн, ажил гаргаж чаддаггүй. Хийж яваад л ажлын дундаас залхуурдаг өөрсдийгөө хуурдаг, өөрөө өөрийгөө ХУУРДАГ! Залхууралтай тэмцэж, ажлаа сэтгэлээсээ хийж, амжилт яваа нэгнээ харж, мэддэг ч нөгөө л залхууралдаа ялагдан, хойно хоцроно.

Бидэнд Оюутолгой, Тавантолгой, байгалийн баялаг, эх орны хишиг, 21000 төгрөг аль нь ч хэрэггүй. Архидалтын хэмжээ өсөж, үйлдвэрлэх архины тоо нэмэгдсээр.. Залхуу Монголчууд төрийн халамжийн мөнгөөрөө архиа уугаад, улам илүүг нэхсээр...

Бид өөрсдийгөө өөрчлөөгүй цагт, би өөрөө өөрийгөө өөрчлөөгүй цагт Монгол Төр өөрчлөгдөхийг хүлээх нь зөв үү? Бидний амьдрал өөрчлөгдөхүү?

Уужуу сэтгэл

Монголчууд маань ямар уужуу сэтгэлтэй вэ? Гайхамшигтай тийм үү?

Эх орноо нүдний өмнө нь зарж идэхийг харлаа..

Монгол иргэнээ буудаж алахыг харлаа..

Харийнхан эх нутагт минь биднийг хэрхэн доромжлохыг харлаа..

Хөгжилгүй, хүсэл мөрөөдөлгүй бид ямар уужуу юм бэ?!

Шийдэгдсэн зүйл байна уу?

Хариуцлага тооцсон шийдвэр гарж уу?

Уужуу сэтгэлтэй Монголчуудаа!

Чингистэй Монгол

Ерээд оноос эхлээд Чингисийн давалгаа эхэлсэн боловуу даа. Болов уу ч гэж угаас гарцаагүй. Энэ давалгаа архинаас онгоцны буудал хртэл давалгаалсан билээ. Саяханаас энэ байдал намжиж, одоо гайгүй болж байна уу даа гэх бодол өөрийн эрхгүй төрнө, Угаас хэт их давтасаар бид өөрсдөө моданаас гаргачихсан гэдэг нь үнэн. Тэрнээс гадаадад харь хүнтэй яриа эхлэд Монгол гэж хэлэхэд Чингисийн! гэж хариу ирдэг бол хэвээрээ. Чингис хэмээх нэр илбэ шидтэн, ямар нэг үндэсний гэх тодотголтой хүмүүсийн жишээ авах, бахархах, бас гол бизнесийн давуу тал нь болсоор байгаа. Энэ үзэгдэл бол үгүй болохгуй нь тодорхой. Бизнесийнхэн, Монгол иргэд, гадаадынхан иймэрхүү байдлаар ханддаг бол Монголын төрийн зүгээс хэр анхаарж үздэг вэ гэдэг асуулт бас их сонирхолтой. Төрийн ордны урд талд унтаж буй мэт Чингисийн хөшөө бий...

Нууц товчоог Чингис хааныг голчлон бичсэн гэдэг утгаар нь Монгол улсын ерөнхийлөгч айл бүр гэртээ залах талаар уриалга гаргасан байдаг.(Би хувьдаа яг ингэж л ойлгодог.) Өөр яг барьцтай зүйл юу вэ гэхээр би сайн мэдэхгүй байна уу эс бөгөөс байдаггүй байх. Харин хамгийн чухал салбар буюу түүхийн шинжлэх ухааны судлаачид маань хаахна явна вэ? Дорвитой судалгаа, шинэ эх сурвалжуудын талаар эрэл хайгуул хэр явдаг бол? Хятад, Казахстан, Орос зэрэг Чингис хааныг ил далд булаацалддаг байна. Илт худлаагаас гадна, Монголын талаар мэдээлэлгүй хүнийг мунхруулчиж болхоор ном хэвлэл бол бишгүй ихээр гарсаар байгаа. Мөнгө олох гэж, өөр бас бодлогоор ч тэр гарсаар хэвлэгдсээр.. Монголын түүхчид бол юм хийж байгаа байх. Тодорхой түвшиндээ, хязгаарлагдмал хүрээнд.. Яагаад ингэж хэлж байна гэхээр ийм ном ингэж гарлаа гэж дуулддаггүй. Олон улсын тийм хуралд манай түүхч тэр Чингис хаантай холбоотой тийм судалгааны талаарх лекц тавилаа гэж бүүр ч дуулддаггүй. Түүхийн шинжлэх ухааны талаас нь бичсэн судалгааны ажлыг бол энгийн уншигч бол уншаад ойлгоход бэрх, угаасаа шинжлэх ухааны хэллэг гэдэг зүйл, нарийн бөгөөд судлаагүй хүнд эрээн цоохор байдаг. Энгийн уншигч нарт хандсан уншууртай, сонирхолтой, баримттай, ойлгомжтой ном үгүйлэгдсээр байна. Номын зах зээл Монголд сэргэж байгаа өнөө үед тийм ном гаргаж чадвал багагүй ашиг олох ч боломж бий. Харин тийм чадвар манай түүхчидэд бий эсэх нь эргэлзээтэй.

За энэ зүйлсийг орхиод эргээд Чингистэй Монголруугаа оръё. Монгол Чингисийн үед яаж хүчирхэгчиж чадваа. Эсвэл тэр үейин Монголд Чингис яаж хүчирхэгжиж чадваа гэдэг асуулт сонирхолтой сэдэв. Чингис байсан учираас Монгол тийм түвшинд хүрэв үү, Түүхийн эргэлтэнд Монгол гэдэг улс гарч ирэх нь тодорхой байгаад Чингис хаанаар толгойлуулаад тодорвуу. Хариу нь бол аль алины давхцалаар гэвэл үнэнд нийцэх байх. Олон мянган жилийн тулалдааны туршлага, эртний эзэнт гүрнүүд байсан тул улс байгуулах туршлага ч байсан нь мэдээж. Чингис хааны Модун шаньюүн талаар хэлсэн зэрэг уншиж байснаас ингэж бичлээ. Аман хэлбэрээр бишгүй зүйлс хойч үедээ үлдээсэн нь тодорхой. Урд хөрштэйгээ олон зуун жилийн харилцан тулалдааны туршлага зэрэг, мал аж ахуйн он удаан жилийн өв соёл, нүүдэлчний бэрх ч гэлээ амар амьдрал зэрэг олон зүйлийн давхцаан дунд Тэмүжин хэмээх хүү төрж, өсөж бойжсон тухайн хүний амьдрал нь ч өөрөө сонирхолтой бөгөөд эгзэгтэй байснаас агуа удирдагч төрөх болжээ. Гээд хэлчихвэл буруудахгүй байх. Физикийн судалгаанд лидер хэрхэн гарах талаар сонирхолтой сэдэв ч байдаг бололтой. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн асуудал шийдэхэд хүмүүсийн олонлопгоос удирдагч хэрхэн төрөх вэ. Лифтэнд гацсан 7 хүнээс хэн нь бусдыгаа тайвшруулж гарах гарц сийлж чадах вэ гэх мэт.. Магадгүй ийм судалгаа хийдэг хүмүүс түүхийг сайтар уншаад simulation маягийн зүйл хийвэл сонирхолтой ч байж мэдэх. Нийгмийн шинжлэх ухааныг, байгалийнхтай хослуулж судалгаа хийх бол амаргүй гэхдээ боломжтой зүйл гэдэг нь тодорхой.

Чингистэй Монгол байсан үе шиг, Монгол орон ойрын үед, эсвэл хэзээ нэгэн цагт дахин тодрон гарж ирэх боломж хэр вэ? Бүхий л салбар шинжлэх ухаанаа Монгол орон маань хөгкүүлвэл хариу нь гарах магадлалтай бай. Үр дүнг нь үзэж болох мэт.

Малчид маань завтай байна

Яах аргагүй ингэж бодогдож байна. Хамгийн завгүй хүчир ажил хийж буй малчидын төлөөлөл хотод ороод ирцэн төв талбай дээр жагсаж байх юм.. Бас нэг дан морьтойгоо гэж байгаа. Ер нь бол тэгээд хамгийн завтай улс л тэнд очсон юм бишүү гэх сэжиг хүмүүст төрж байгаа бололтой. Нөгөө хэд нь ч хотынхон бидэнтэй нийлсэнгүй гэх гомдлын үг хаяастай. Ажилаа хийж буй хүмүүст ямар ч арга алга байна шүү дээ.

Бас өөр нэг хувилбар нь ямаа самнах цаг болоогүйгээс хойш өдөр тутмын ажлаа эхнэр хүүхэддээ орхиод халтуур хийх. Жагсвал мөнгө өгөөд, морьтойгоо ирвэл бүүр их мөнгө өгж байхад амьдралд нэмэртэй л зүйл юмдаа. Буу шийдэм барьсан малчин очсон гэж дуулдаагүйг бодоход зарим нэг жагсаал зохион байгууллагчидын ярьж буй топ олигархуудыг буудахгаагүй нь лавтай. Тэгэхээр энд мөнгөний ажил яваад байнаа. Гэвч нөгөө хэд нь олсон мөнгөөрөө архи уугаад байгаа сураг ч энд тэндээс дуулдана. Эр хүний жаргал Сүхбаатарын талбай дээр гэх шинэ үг гарах бололтой. Магнай, Батзандан тэргүүтэй тэргүүний хувьсгалчид маань (хэдийгээр нэг ч хувьсгал нь амжилттай болж чадаагүй ч) бүгд албан тушаалтай, идэх юмтай, тоолох мөнгөтэй болсон талаар уншиж мэдлээ. Ерөөс гадаадад ч бай дотоод ч төгссөн хамаагүй ажлийн гараагаа мэргэжлээрээ аль нэг байгууллага, компаниас биш гудамнаас, талбайгаас эхэлсэн нь маш их амжилт олдог нь практик дээр батлагдаж байна.

Хувийн бизнес эрхлэж татварт дарамтлуулж, хаа нэг байгууллагын цалинг горьдож сууснаас хэдэн жил гудамжинд хүн амьтан хуйлруулаад гүйгээд байвал хамаагүй амьдрал дээрдэх юм байна.

Фэнгшү Ганбаатар, Магнай, Батзандан гээд чамлахааргүй албан тушаалд очсон байна.

Би ч гэсэн хурдан сургуулиа төгсөөд талбайгаас гараагаа эхэлнээ.

Уулзалгүй удлаа..

Бичлэг хийлгүй 2 сар болсон байна шүү. Амьдрал үргэлжилсээр.. Шинэ сургуульд шинэ газраа дасах гээд бас, хүү эхнэр хоёр маань хүрээд ирсэн гурвуулаа бужигнацгаагаа л байж байна даа. Японд болсон гамшиг, АЦС-ын асуудал гээд нилээд бужигнаантай шийдвэрүүдэд өөрчлөлт гаргасан өдөр хоногууд байлаа. Сургуульдаа дасаад, орчинтойгоо танилцаад одоо л нэг амсхийх тийшээ хандаж байна гэхүүдээ. Тэгж байгаад сонирхолтой бичлэг оруулнаа.

Японд...

Монголчууд маань овоо сандруу улс бололтой шүү. Сүүлийн хоёр хоногт сонсоод байхад юм юм л дуулдлаа. Японд байдал харьцангуй тайвширж байна. Цүнамийн аюул багасаж, газрын чичирхийллийн давтамж буурсаар байна. Японд одоо хамгийн тулгамдаж буй асуудал бол аврах ажиллагаа. Нурсан байшин, далайн ус аралруу орж ирэн түрснээр, машин, завь, байшин холилдоод эмх замбараагүй байдал бий болоод байна. Цахилгаан тэргийн зам их хэмжээгээр эвдэрснээс зам харилцаа зогсонги байдалд орсон. Голомтын бүст гэр орноо, дотны хүмүүсээ алдсан хүмүүс их байна. Мөн мэдээлэл авч чадахгүй, тоггүй байгаа газрууд ч байсаар байна. Маргаашнаас бүсчлэн тогны хязгаарлалт хийх болно гэж мэдээллээ.

Японы ард түмэн хатуужил сайтай, бэлэн байдалд байж чаддаг ард түмэн гэдгээ нүүр бардам харуулж байна. Гэвч байгалийн хүч гэдэг үнэхээр хүчтэй юмаа гэдгийг энд хүн бүр мэдэрч байх шиг байна. Миний хувьд гол голомтоос 1300 км гаруй зайд байгаа учир ямар нэгэн чичиргээ мэдрээгүй, хоол хүнс, тогны хомсдолд ороогүй гадаа гарахад япончуудын амьдрал хэвэндээ салхилцгаасан, нохойгоо дагуулсан хүмүүс байна.

Монголчууд маань эмх цэгц гэдэг зүйл огт байдаггүй юм байнаа гэдгийг их сайн харагдаж байна. Болсон үйл явдлын дараа Монголд эндэхтэй дутахгүй эмх замбараагүйдэл иргэдийн дунд бий болсон сурагтай. Ийм байдалд хүргэсэн нь Монголын хэвлэл мэдээллийнхэн. Юу юугүй Монголоос энд байдаг гэр бүлийнхээ хүмүүс рүү утасдаж харьж ир гэж шуугиж байлаа. Мэдээж дээр нь гар утас ажиллахгүй болсон зэрэг нь нөлөөлсөн байх гэхдээ гол голомт газруудаас бусад газруудад бол байдал гайгүй байгаа гэдгийг огт ойлгоогүй байсан нь илэрхий байсан. Тэгэхээр Монголчууд маань юу юугүй уулгамч байх нь муу үр дагавараа гаргаж л байна.Хэвлэл мэдээллийнхэнд бол хэлэх үг алга, хурдан шуурхай дамжуулах гэсэн нь сайшаалтай ч зурагтаар гарсан, вэб сайтууд дахь мэдээний гарчиг зэрэг бол цус харвамаар зүйлс байлаа. Агуулга нь шал өөр. Ийм онц ноцтой үед ингэж үзүүлэх тоглолт маягын зүйл хийж уул нь боломгүй мэт.

Эндэх Монголчууд маань ч багагүй үймж олон хүмүүс Монгол явж байна. Токио болон түүнээс хойш бүс нутгийхан сандрахаас өөр аргагүй. Гэвч хэт туйлширж нийтээрээ айдас автах аюул бас байна. Нэг л айж сандарвал тэнэг л зүйл хийнэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. МИАТ, Япон дахь Монголын элчин сайдын яам үнэхээр хариуцлагагүй байна. Нарита онгоцны буудал дээр үнэгүй харина гэсэн хүмүүс их очсон байна. Буцаж орох эрхээ аваагүй яаран сандран очоод нисэж чадалгүй үлдэж байна. Үлдсэн улсуудад элчин сайд өөрөө, МИАТын төлөөлөгч нь онгоц өөр ирэхгүй байхгүй гэж буцаагаад маргааш өглөө нь онгоц ниснэ гэж мэдэгдэх жишээтэй. Нарита онгоцны буудалаас Токио хүртэл хурдандаа л 1цаг хагас зарцуулдаг. Нисэх цаг нь 9цагаас гэж хэлэхээр 2цагын өмнө орох ёстой учир эндээс үүрээр гарах, эсвэл мэдээлэл хүлээж аваагүй зэрэг асуудлууд байна. Гэвч нөгөө онгоц нь өдөр нисэж байх жишээний. Элчин сайдын яамны вэб сайтад мэдээлэл тавьж буй гэж байгаа боловч 11ны өдрийн мэдээнээс хойш юм ороогүй л байгаа. Утасаа автомат хариулагч дээрээ тавьсан байна гэх хүмүүс ч байна. Зурагтаар гарж байгаа Японд газар түрээслэх энэ тэр гэж

ярьж байгаа бол зүгээр л онигоо шүү л гэе даа. Юм мэдэхгүй ярих ямар муухай харагддаг юм бэ л гэж бодсон сургамж авсан.

Нийгмийн сүлжээ

Надад Facebook-д бүртгэл байхгүй. Бүртгүүлчиж байсангүй. Hi5-д байсан, гэхдээ одоо тэнд нэг ч шинэ зураг оруулж, идэвхтэй байхаа больсон. Fb одоо интернэт дэхь хамгийн хүчтэй нийгмийн сүлжээ сайт билээ. Үүгээрээ ч өдөрт мянга мянгаараа хүмүүс гишүүнчлэл үүсгэж зураг оруулж, хоорондоо харилцаж, шинээр танилтай болж, бизнесээ эрхэлж, мэдээлэл солилцож байна. Олон ашигтай талтай энэ газар би яагаад бүртгэлчгүй бусдаас хойно хоцроо вэ? Миний хувийн бодлоор нийгмийн сэлжээ сайтуудад өөрийн хүссэн байдлаар бус (дүрэм бус) тухайн сайтын зохиогчидын хүссэнээр орлцдог. Бий болгосон боломжуудыг нь ашиглаад тэдний тавьсан шаардлагад нийцүүлж оршин буй. Тэгээд тэдний бизнесийн өгөөш гэх юмуу, үйлчлүүлэгч нь болж буй. Өөрөөр хэлбэл өөртөө тодорхой хэмжийний эрх чөлөө буй ч тухайн компанид асар их ашигтайгаар тэнд гишүүн болон буй. Гаргаж буй үйлчилгээнд сэтгэл хангалуун байдаг ч тухайн нөхцөлдөө өөрийн ертөнцөө хязгаарлуулж байгаагаа мэдэрдэггүй. Тийм учираас би нийгмийн сүлжээ сайтад сүжиг байдаггүй. Мөн соёлын ялгаа, үндэстэн хоорондын тохирохгүй зүйлсийг ч гэсэн хэрхэн шийдвэрлэх вэ гэх мэт сул талууд их. Хэдийгээр би антиамерик биш ч нэг орны бодлого, соёл хүчтэйгээр цутган орж бусад оронд дарамт болоход таагүй ханддаг. Үүгээрээ ч америкийн задгай амьдрал, тэдний соёл төлөвшөөгүй (ардчилалын хувьд) манайх шиг оронд нилээд хор уршиг тарьж буй. Бааранд олноороо буй насанд хүрээгүй охид хөвгүүд, мансууруулах бодис хэрэглээд нас барж буй Монгол залуус, жишимгүй нэгнээ буудаж буй ижил цустан, хүн наймаалж буй хэсэг хүмүүс бүгд кино, дуу, мэдээ, интернэтээс ийм зүйл байж болох юм байна гэдгийг мэдээд хийж буй. Дархлаа үгүй учир гарах хор уршиг нь ихээ.

Мэдээж зар сурталчилгаа гэдэг том ертөнц буй. Сүлжээ сайтуудаар таны өөрийн хуудасру ороход өөрийн чинь сонирхдог зүйлсийн сурталчилгаа нүдэнд тусаж нэг л мэдэхэд e-shop руу нь ороод худалдан авч буй зураглал танил ч байж болох. Монгол дахь нөхцөл байдал юу билээ? Зурагтын нэвтрүүлэг дундуур явах сурталчилгааны цаг нь уртассаар 10минут илүү гардаг болжээ. Энэ эрүүл зүйл үү? Хүмүүс ч үүнд нь дасал болсон учир тэр 10 минутад бие засаж, хоолоо идэж, гэрээ цэвэрлээд ажлаа амжуулаад сурчихаж. Үүнийг мэдсэн рекламны албаныхан суугаад ганц бүтэн үзэж чаддаг мэдээний дундуур ч оруулдаг болов. Мэдээ үзээд сууж байсан нэг л мэдхэд нөгөө мэдээ нь нэг дэлгүүрийн сурталчилгаа болоод орхично. Нэг онигоонд сонгуулийн үеэр үзэх зүйлгүй сувгаа солин байхад 25-аар З.Алтай гуай гарч байсан энэ л сонирхолтой юм байх шиг гээд үзтэл нөгөөх нь намайг сонгоорой гэсэн гэдэг шиг зурагтаар гарж буй зар сурталчилгаа хэрээс хэтэрсэн нь хэн бүхний мэдэх асуудал билээ.

Монголын нийгэмд ямар ч асуудал ярьсан уул уурхай, улс төр хоёр луу ордог жамтай болоод буй. Энэ бүр зан заншил, соёл болж хөгжиж буй. Үүний жишгээр энэ бичлэг маань ч энэ хоёр асуудалруу халихгүй бол болшгүй. Улс төрд мэдээж сурталчилгаа хэрэгтэй. Наанадаж өөрийн намын хөтөлбөрөө түмэндээ таниулах, цаанадаж өрсөлдөгчөө хятадын эрлийз гэдгийг мэдэгдэх. Монгол улсын иргэн бүрийн толгойд удахгүй хятад цус холилдсон бол их хурлын гишүүн болж, ерөнхийлөгчид нэр дэвшдэг юм байна гэсэн сэтгэгдэл, эс бөгөөс эрлийз, хурлийз л бол дарга болдог юм байна даа гэсэн ойлголт гүн тогтох шинжтэй. Эдгээр зүйлс бол манай улс төрийн ертөнцөд сурталчилгаа ямар хүчтэй байдаг вэ гэдэгт бэлхээн хариу өгч буй нь тэр. Мэдээж "ардчилсан төртэй" болоод 20 гаруй жил болж буй учир иргэд маань хэр баргын зүйлсэд хулхидуулаад байхааргүй хашир бурхи болжээ. Үүнийг ч дагаад бүх л салбарт сурталчилгаа нь өндөр түвшинд хөгжиж байна. Сонгууль дөхөхөөр л нэгэн улстөрчийн аллагын асуудал сэргэдэг нь одоо бараг уламжлал болоод буй. Дараагын сонгуулиас 7сарын 1нь гэдэг шинэ асуудал гарч ирдэг болох байх. Мөн цусны шинжилгээ, хятадын тагнуул гэх мэт.. Хятадаас өөр орны тагнуул бол нээх асуудал болдоггүй шинжтэй Хятадын тагнуул гэдэг нь төрсөн гэр бүлээ ч хядсанаас илүү аймшигтай зүйл гэж үздэг нь Монголчууд билээ. (Мэдээгээр гэр бүлээ хядлаа гэхэд цочирдоггүй атлаа, Хятадын тагнуул гэж гүтгэхээр муурж унадаг нь Монголын ёс) Харин аливаа нэг хууль батлах, гэрээ хийх үед мөн л бусдын санаа бодлыг өөр тийш нь хандуулах, үймүүлэх арга хэмжээ зайлшгүй хэрэгтэй. Хэрэв хуудуугүй хууль батлах гэж буй бол, хулгайтай гэрээ хийхгээгүй л бол хэрэггүй зүйлс. Гэвч яагаад ч юм яг л ийм зүйлс болдог. Хүрэлсүхбаатартай болж буй нь ихээхэн асуудал үүсгээдхэв. Нэг хэсэг хүмүүс нэгэнт шинэчилж хөшөөг хөдөлгөж байгаа бол энэ талбайгаа цэлгэр болгоод их хааны хөшөөний учир холбогдолын өргөе. Тиймдээ ч жанжины хөшөөг өөр тийш нь нүүлгэе гэсэн САНАЛ гарчээ. Энэ бол гарж л байдаг санал, хэн ч крантай очоод ховхлох гээгүй байлаа. Тэгтэл ч асуудал боллоо жанжин ямар муу юм хийсийн гэх уйлаан, жанжин үзэмчин хүн гээдэхсэн чинь хужаа биш гэж баахан орилцгоов. Энэ нэг л НО-той тиймүү. Энэ асуудал эд бужигнаж байх үед батлагдсан хууль, тавантолгойн асуудлаарх банкны сонгон шалгаруулалт, иргэн бүрт тараах хувьцааны мөн чанар гэх мэт зүйлсийг эргэн харахад илүүдэхгүй л боловуу! Мөн Н.Энхбаярын хэлсэн үг ч чухал шүү.

Гэх мэтээр бид өөрсдөө сэтгэж, өөрийнхөөрөө амьдарж байна л гэдэг. Ардчилалаа эдлээд утаан дундаа жаргаж байна л гэдэг. Нэг хөшөөний асуудал Монгол орны нэгдүгээр асуудал болоод байхад улсын нийслэлийн утааны асуудал хэзээ ч нэгт орж чаддаггүйн гайхамшиг гэх үү гутамшиг гэх үү энэ л зүйлсийн талаар бид эргэцүүлэн бодох нь чухал. Бодол, эргэцүүлэл хоёрт ч их том ялгаа байдагтай адил нээрээ ч тиймдээ гээд энэ удаа бодоод өнгөрөх биш нухацтай эргэцүүлэн үзээд аливаа асуудлын мөн чанар нь юу вэ гэдгийг тунгааж байгууштай юм боловуу даа.

Ярианы эхэнд гарсан хэн нэгний дүрмээр явж, бусдын зурсан замаар гүйх хулгана мэт нийгмийн сүлжээ сайтад би хувьдаа ордоггүй гэсэн. Гэвч яг адил хэдий ч Монголын өнөөгийн нийгэм, Монгол улсын иргэншилээ сольшгүйгээс хойш өөрчлөхөөс өөр замгүй.

Энэ л миний хэлэх гэсэн үг!

Тэнгисийн тулаан

Испани болон Aмерикчуудын хооронд далай дээрх онцгой байдлын радио долгион дээр болсон ярилцлага.

Испаничууд:
А853 ярьж байна. Та нар яг биднийг чиглэн ирж байгаа тул, мөргөлдөөн болохоос сэргийлж урд зүгрүү 15 хэм эргэнэ үү. Бидний хооронд далайн 25 милийн зай байна.

Америкчууд:
Та нартай Америкийн Нэгдсэн Улсын усан онгоцны ахмад ярьж байна. Бид та нарыг бид нартай мөргөлдөхөөс сэргийлж чиглэлээ 15 хэм өөрчлөхийг шаардаж байна.

Испаничууд:
Бид та нарын саналыг хүлээж авах боломжгүй гэж бодож байна. Бид та нарыг чиглэлээ урд зүгрүү 15 хэм өөрчлөхийг санал болгож байна.

Америкчууд: (Өөр хүн)
Та нартай Америкийн Тэнгисийн Цэргийн Флотын нисдэг онгоц тээвэрлэгч “Линкольн” усан онгоцны командлагч Ричард Жеймс Ховард ярьж байна. Манай онгоц Америкийн Тэнгисийн Цэргийн Флотод хэмжээгээрээ хоёрт ордог. Биднийг 2 крейсер, 6 сөнөөгч, 2 шумбагч болон бусад жижиг дэмжигч онгоцнууд дагалдаж байгаа. Би таныг чиглэлээ өөрчлөхийг санал болгож бүүр тушааж байна. Ингэхгүй бол бид өөрсдийнхөө хөлөг онгоцны аюулгүй байдлыг хангахын тулд зохих арга хэмжээг авах болно гэдэгийг анхааруулж байна. Бид нарын замаас зайлна уу.

Испаничууд:
Та нартай Хуан Мануэль Салаг Алканара ярьж байна. Бид гурвуулаа байна. Бид нарыг нохой, оройн хоол, 6 лонх шар айраг дагалдаж байна. Бид нарыг одоо унтаж байгаа нэг канар шувуу дэмжиж байна. Бид эх газар дээр байрлаж буй гэрэлт цамхаг тул хаашаа ч явах бодолгүй байна. Бид Испанийн гэрэлт цамхагуудын дунд хэмжээгээрээ хэдэд нь ордогийг мэдэхгүй. Та нар өөрсдийн аюулгүй байдлыг хангахын тулд зохих бүх арга хэмжээгээ авч болно. Гэхдээ хэрвээ та нар чиглэлээ өөрчлөхгүй бол таны “Линкольн” манай хадан хясааг мөргөх болно.

ХоОл хОоЛ ХоОл!

Идэх гэж амьдардагуу, амьдрах гэж иддэг үү? гэх асуултанд Монгол хүний өнцөгөөс нь харвал амьдрах гэж иддэг юм байна гэж ойлгогдоно. Мэдээж идэх гэж амьдардаг хүн, улс үндэстэн үгүй биз. Гэхдээ улс төрлүү гарж буй улсууд яг яах гэж амьдардагыг нь асуумаар л байдаг. За тэр яахав. Монгол хүний хоолны нэр төрөл, материал зэргийг нь харвал даанч ядуухан харагддагыг бүгд мэдэж буй. Мах, гурил, будаа, сонгино, лууван, төмс, манжин, байцаа, тэгээд нэмэх нь давс, перец. Монголчууд маань өнө эртнээс цагаан идээг зун, намартаа идэж махаа өвөл хэрэглэдэг байсан талаар их ч ярьж бичдэг билээ. Цагаан идээгээ идээ л бүх л зуныг давдаг байсан ч юм шиг. Мөн хүнсний ногоо хэрэглэхгүй, тэр хэрэгцээт ногоон ургамлыг нь мал нь идээд, малын цагаан идээ, махнаас нь витамин, минералуудаа авдаг байсан талаар ч ярьж хэлэлцдэг. Бид энэ талаар нухацтай нь аргагүй сайн бодох хэрэгтэй. Яриа болгон дээр, бичлэг болгон дээр гардаг уул уурхайг ч энд бас ярилцая. Уул уурхайг хөгжүүлэх нэрийн дор хаа сайгүй газар ухаж төнхөж байгаа нь Монгол орны байгалийг эвдэн сүйтгэж буй билээ. Эх орны маань хөрс маш эмзэг 20 см хүрэхгүй хар хөрстэй, зарим газраа 5 см хүрэхтэй үгүйтэй байдаг. Ямар сайндаа ямаа ихсэх, хулан гөрөөс нь давхилдчихаараа болохоо байчих гээд байдаг эмзэг байхавдээ. Тэгвэл хэдэн зуун метрээр нь ухаж төнхөөд, байгалийн тэнцвэрийг хадгалдаг металлуудыг аваад эхэлмэгц экологи тэр чигээрээ хөдөлгөөнд орж хүн, мал, амьтан амьдрахад таагүй болж ирэх. Эндээс бидний хүнсний гол зүйл болох малын идэх тэжээл багасах, иддэг өвсний найрлагад өөрчлөлт орох зэрэг, ховор ургамлууд устан үгүй болох гэх мэт сөрөг үр дагавартай. Мөн бид зөвхөн мах, гурил, цагаан идээ идэж амьдарж байгаагүйг онцлох хэрэгтэй. Монголчууд эртнээс төрөл бүрийн ургамал, мөөг зэргийг боловсруулан хэрэглэх мэдлэгтэй байсан байна. Энэ талаар Б.Ренчин гуайн ярьж үлдээсэн зүйлс бишгүй байдаг бололтой. Бид л өнөөгийн устаж үгүй болж буй, салан задгай мэдлэгээсээ дүгнэлт хийн өөрсдийн хоолний орц найрлага чадамж муу хэмээн боддог маань тун өрөөсгөл хандлага бололтой. Хүнсний тэжээл, хоолны найрлага байгальтай шууд хамааралтай байдгыг санаж байх хэрэгтэй. Мөн хоол тэжээллийн цэвэр, чанартай байх нь Монгол хүний эрүүл орших эхлэл билээ.

Үүнээс гадна хоолны нэр төрөл өнөө цагт цөөн байгаа нь тухайн орны соёл ямар замаар явж байгааг шууд харж болохуйц. Гурилтай шөл, будаатай шөл, битүү шөл, цуйван, бууз, хуушуур, будаатай хуурга гэх мэт материалын зөрүү бараг байхгүй ихэнх нь хятад хоолыг Монголд тохируулсан байдлаар хэрэглэдэг. Гэвч өнөөгийн амьдарч буй нийгэм маань даяаршсан хаанаас ч ямар ч мэдээлэл авч болохуйц нийгэмд энэ байдлаараа байх нь эмгэнэлтэй залхуурал мөн билээ. Гадны чанартай хоолыг Монголд суурьшуулж монголчилж шинэ хоол бүтээж байх нь мөн л чухал асуудал. Заавал тогооч, мэргэжилийн хүмүүс гэхээсээ гэрийн эзэгтэй та, хоол хийх хоббитой хэн ч оролдож баяжуулах хэрэгтэй зүйл билээ. Амьдралын нэгэн баяр жаргал эдлэх зүйл бол амттай сайхан хоолыг ширээнээ тавьж, халуун ам бүлээрээ хөөрөлдөн зооглох үйл мөн билээ.

Чанартай, эрүүл Хооллоцгооё!

Respect for all lifetime

Амьдралын нугачааны хаа нэгтээ та ганцаардан шаналан байна уу? Гараа элгэндээ аваад, газар шагайн алхан яваа юм биш биздээ? Хөлгүй далайн дунд хөл алдан савчин, хүн шиг хүн хайвч олдохгүй мэт санагдах үе энэ хорвоод бий л байх. Зовлон зүдгүүр дээрээс дарж, зорилго тань харин доороос нь нухаж байж мэднээ. Яах гэж амьдраад байгаагаа эргэн эргэн харж, яадаг юм хэмээн бүхнийг хаячихвал сэтгэл амрах ч юм шиг санагдаж байж болноо.

Гэвч хорвоогоос залхалаа хэмээн амиа егүүтгэх, зовлонд ханалаа хэмээн архинд орвол өөрийг чинь тээж төрүүлсэн эхийн гавъяаг, төрөхөөс чинь өсөхөд дэргэд чинь байсан эцгийн сэтгэлийг хэнд хариулах болж байнаа. Нялх балчираас тань, босож тэмцэх хүртэл чинь, дэргэдээс чинь татаж, араас чинь түлхэж байсан сайн санаатнуудад юу хэлэх вэ? Хүн зовох цагтаа жаргалтай үеээ санадаг гэдэг. Итгэл алдрах цагтаа зөвхөн зовлон гунигийг л хардаг гэлтэй.

Маргааш та гэрээс гарахдаа амьдралыг өөрөөр нэг хараад үзээрэй. Шороо бужигнаж, утаанд хучигдсан Улаанбаатарыг бус, өнгөлөг өөдтэй талаас нь, өөдөлж дээшилсэн зүйл юу байна гэж эхлээрэй. Хаалгаар гарахаасаа өмнө амраг хайртай, алаг үрээ, аав ээждээ хайртайгаа хэлээд үнсээд гараарай. Өглөөг инээд хөөртэй, өдрөө сэтгэл хангалуунаар өнгөрөөх болно. Өөрөө ч бас та тийм байх болно. Хөл дээр гишгэсэн нэгнийг хялааж бүү хар, үл ойлголцолоос хэрүүл бүү хий. Уучлалт эрээд инээмсэглээд зөрөөрэй. Өдөр тутмын жижиг асуудалд буруутан гэж байдаггүй билээ. Сэтгэлээ хямраах үйл бүхэн өөрөөс тань эхэлдэгийг санаад өрөөл бусдад эерэг цэнэг өгч өнгөрөөе. Өөрөөс чинь алдсан зүйл байна уу орой хариад бодоорой.

Бүх амьдрал тань өнөөдрийн хором хормоос тогтон буй. Амьдралаа хүндлэе гэвэл одоог хүндэл. Хулгай бүү хий, худал бүү хэл, хоосон амлалтаар нэгнээ битгий хуур, бусдын цагыг хүндлэе. Энэ хормыг та хүндлэвэл эргээд амьдрал тэр чигээрээ таныг хүндлэнэ. Нэрээ зарж идэн буй нэгнийг харвал өөрөө тийм зүйлээс хамгийн хол бай. Зөв бурууг ашигтай ашиггүйгээр бус чин үнэнээр нь тунгааж байя. Хайр сэтгэлээ битгий доромжил, хайртай хүндээ хамгаас үнэнч бай. Өглөө гарахдаа худал хэлсэн үг орой болоход хагацал болсон байхвий. Мөнгөөр сэтгэлээ, итгэлээ, зүтгэлээ бүү худалд. Мөнгө өнөөдөр алдавч маргааш орж ирэх зүйл. Харин сэтгэл, итгэл, зүтгэл гурав эргэж иршгүй зүйлс.

Амьдралаа хүндлэе! Хотоо хүндлэе! Хүн хүнээ хүндлэе! Өөрийгөө хүндлэе!

Тэр цагт хог, утаа, бухимдал хэдийн үгүй болсон байна.