Ларри Кингийн ярилцлага

Егөө

CNN телевизийн Ларри Кингийн ярилцлагад Монгол улсын иргэн Хэнчбишийн Нэргүй оролцсон байна. Ярилцлагыг тоймлон орчуулаад та бүхэнд хүргэе.

Ларри Кинг: За сайн байна уу? Нэргүй гуай. Сайхан өвөлжиж байна уу?

Хэнчбиш Нэргүй: Өө сайхан өвөлжиж байнээ. Та сайхан өвөлжиж байгаа биздээ.

Л.К: Сайхан сайхан. За ингээд ярилцлагаа эхэлцгээе. Монгол хүмүүс их урт
мэндчилгээтэй юмаа тиймээ?

Х.Н: Тийм шүү. Энэ их учиртай юм. Учир юунд гэвэл Монголын ард түмэн эртнээс их сайхан уужуу ухаантай, уудам улс байсан байна л даа. Тэгээд Байгаль, мал хөрөнгө, биеийн байдал гээд мэндчилгээ нь дэлгэрэнгүй байдлаар анкет маягтай явагддаг байсан гээд эртний их олон эх сурвалж дээр байдаг юм шүү дээ.

Л.К: Аан зөв зөв. Тухайлбал ямар эх сурвалж дээр тэр үү?

Х.Н: Яг тэр энэ гэж хэлэх хэцүү л дээ. Жишээлбэл Нууц товчоо та уншаад үзээрэй их сайхан ном. Би нэг хоёр удаа эхлүүлээд орхисон удаатай.

Л.К: За тэгэхээр бид энэ удаагийн ярилцлагаа их өвөрмөц байдлаар ярилцагчаа сонгосон юм. Дэлхийн 6 тэрбум хүний хэн нь ч байж болно. Тэгээд дэлхий бөмбөрцөг аваад эргүүлж байгаад гараараа заалаа. Монгол! Сайхан том орон байлээ. Харин бидний гайхширсан зүйл бол 2.7 сая хүн амтай гэдэгт байлаа. Мэдээж Монгол орны нийслэлд очоод хүн ихээр цугалдаг гэх Олон улсын худалдааны төвд таныг сонгож авсан билээ. За уучлаарай их нуршчлаа. Товчхондоо та тэнд юу хийж явбаа?

Х.Н: Энэ их сайхан асуулт байна. Манай оронд удахгүй үндэсний баяр болох цагаан сар болох гэж байсантай холбогдуулж би юмны үнэ гайгүй дээр гээд юм цуглуулж явсан юм л даа. Тэгсэн хэдэн шар толгойтууд дуудаад хаа очиж англи хэлтэй тулдаа ойлголцсон доо.

Л.К: Аан зөв зөв. Ингэхэд та ямар мэргэжилтэй хаана боловсрол эзэмшсэн бэ? Хэзээ англи хэл сурваа?

Х.Н: Би гэдэг хүн чинь Мэргэжил гэх зүйлгүй хүн л дээ. Бага сургуулийнхаа дөрөв дүгээр ангиасаа сургуулиа орхисон нэгэн. Харин мэргэшил гэвэл хэд хэдэн юм бий. Англи хэлний хувьд бол миний үеийнхэн ер нь англи хэл мэднэ дээ. Ихэвчлэн л хуучнаар Буянт-Ухаа олон улсын онгоцний буудал дээр гадаадийн жуулчдад марк, бэлэг дурсгалын зүйл зарангаа сурсан байдаг. Анхны сурсан үг маань Ван доллар! байлаа шүү дээ.

Л.К: Бага сургуулийн 4-р ангиасаа боловсрол гээчийг орхисон хүмүн, ямар ямар мэргэшил эзэмшвээ тэгэхээр?

Х.Н: Өө хэдэн юм бий. Мэргэжилийн шахуу мэргэшсэн грушиг хүн л дээ. Мөн нэг хэсэг ардчилалын эхний жилүүдэд хар зах дээр бие дааж хүний хаяагүй юмыг олдог тийм мэргэшил эзэмшсэн. Одоо бол шинэ нэг мэргэшилийг их судалж, эзэмшиж байна даа.

Л.К: Та тэрнийхээ тухай ярилдаа. Таны яриаг сонсмогц Монгол энгийн иргэний амьдрал нүдний өмнө бууж байна л даа. Оролцогчоо хайх явцдаа нийслэл Улаанбаатартай нилээд танилцсан болхоор.

Х.Н: Аан таны наад асуулт их сайхан асуулт байна л даа. Хүн гэдэг ер нь сонголт дунд амьдардаг бодьгал юм л даа. Ан амьтанд бол тийм боломж байхгүй шүү дээ. Миний хувьд хоёр үндсэн сонголт гарч ирсэн. Бөө болох уу? Улстөрч болохуу? Би бол улстөрчийн сонгосон энэ нь ч оносон боловуу гэж боддог юм.

Л.К: Их сонирхолтой юм. Улстөрч, Бөө гэх. Шашны юмуу, Улс төрийн зүтгэлтэний аль нэг гэж сонгожээдээ. Тэгэхээр та улстөрч хүн байж ер нь ямар үйл ажиллагаа явуулж байна вэ?

Х.Н: Би бол энэ мэргэшилээ олж авахын тулд гудамжнаас л бусдын адил эхэлсэн л дээ. Жагсдаг байлаа. Одоо ч жагссаар байна. Бидэнд чинь улстөрч, жагсагч гэх мэт олон нэр байдаг. Саяхнаас манай фенүүдээс "Рекетчин" гэдэг шинэ нэр өгсөн байна л даа. Үгний утгыг бол сайн мэдэхгүй байгаа юм. Гэхдээ дам сонсох нээ Мундаг залуу гэж байгаа бололтой. Зарим хүмүүс мундаг биш Мунаг залуу гэсэн ч утгатай гэх. Ямар нь ч байдаг байлаа Хүхирхэг хүний тухай хэлж буй бололтой. Тиймдээ ч би хувьдаа сэтгэл хангалуун байгаа энэ нэрэндээ.

Л.К: Тийм юм байж. Монголд хэсэг хугацаанд байхад, Тэнд хэн хамгийн хурдан шаламгай, хүчирхэг байна тэр амжилтанд хүрдэг гэх байдал их харагдаж байсан л даа. Та энэ талаар бодлоо хуваалцаач?

Х.Н: Та ер нь дэлхийд танигдсан том сэтгүүлч гэж үнэхээр үнэн ажээ. Тун ч сайхан асуултууд асуух юм. Түүнийг нь мэдэрч чадаад хариу хэлж буй би ч бас дутахгүй хүн юм байна. Монголд ер нь буумагц л илт мэдэгдэнэ дээ. Хэл амны хурц үг, Булчин шөрмөс, Мөнгө гэсэн энэ зүйлсээр та тэнд амьдрах болно. Бид ер нь энэ л зүйлсээр амьдарсаар ирсэн. Амьдарсаар ч байх болно. Хэнд эдгээр зүйлс байна түүнд эрх мэдэл байдаг юм. Тиймдээ ч Монголын хамгийн алдартай мэргэшил нь Бөө юу, Улстөрч үү гэдэг дээр хүрсэн юм шүүдээ. Та надруу Бөх хүн, булчин шөрмөс нь зангирсан хүн нь яасан бэ гэсэн харцаар харж байна л даа. Тиймээ бөх хүн Монголд нэр нөлөөтэй шүү. Гэхдээ Амны хүч, Мөнгөний хүчний хаана ч хүрэхгүй тал бий. Гудамжинд явахад танд эр бяр л тус болно.

Л.К: Сайхан тайлбарлаж манай үзэгчдэд сонирхолтой ярилцлага өгч буй танд их талархаж байна. Таны яриаг сонсож байхад Монгол оронд хууль дүрэм байдаг уу? Тэр нь хэр их нөлөө үзүүлдэг вэ та бүхний амьдралд гэсэн асуулт гарч байна л даа.

Х.Н: Тийм, Монгол оронд бэлгэдэл бүхий яг ерөнхийлөгч шигээ хууль бий. Гэхдээ бас яг бэлгэдэл гэж хэлж болохгүй. Чи хэн бэ гэдгээс хууль чамд яаж үйлчилэхээ сонгоно л доо. Дэлхийн хаа ч байхгүй амьд хууль ингэж л Монголд оршдог юм. Жишээлбэл дээрх гурван хүч чамд үгүй бол хуулийн үг бүр, таслал бүрээрээ чамд дээр мөрдөгдөх болно. 10 мянган төгрөг буюу 10-н доллар хүрэхгүй мөнгө хулгайлаад та 10-н жилийн ял авч байхад. Дээрх хүч нь буй хүнд 14 тэрбумыг гусаад өршөөгдөх ч тохиолдол бий шүү дээ. Тэгэхээр дахин давтан хэлэхэд Монгол орны хууль үнэхээр амьд хууль юм. Тэр амьтайгаас гадна маш ухаалаг. Ийм хууль зохиож, мөрдүүлдэг хууль зохиох эрх бүхий хүмүүс бүүр ч агуу бизээ. Манай нэг хууль зохиодог их ажилч шаргуу улстөрч хүн бий л дээ. Их ажилсаг хариад орон дотроо ч ажилаа хийж байдаг. Ларри таний бодсон тэр ажил бишээ. Манай хүн батлагдсан хуулиа хүртэл орондоо засаж л байдаг хүн. Ийм ажилч, ажилдаа махруу улсууд байхад тийм сайхан хууль гарах нь бол тодорхой шүү дээ. Тэр хүний хэлсэн үг байдаг юм. "Хууль бол заазуур!" гэж. АйМААР гоё хэлсэн байгаа биз. Энэ үг шиг үнэн үг үгүй. Манай орны хууль бол заазуур. Чамд хүч чадал үгүй бол тэр чамайг заазуурдаж л орхино. Харин заазуурыг хэрэв чи барьж байгаа бол, эсвэл барьж байгаа хүнтэй чи гар барин зогсож байгаа бол чамд хамаагүй. Хууль бол заазуур!

Л.К: Танай ард түмэн их сонин бөгөөд, сонсоод баршгүй сонирхолтой улс бололтой. Би тантай ярилцлага хийх болчихоод интернэтээр бас хайж үзлээ л дээ. Монголиа гээд. Тэгэхэд шальтай мэдээлэл гарсангүй. Хамгийн их гарж байгаа нь Зуд, Тараншейны хүүхэд, Чингис, Оюутолгой гэж байх юм. Та энэ үгүүдийг манай ард түмэнд тайлбарлаж өгөхгүй юу.

Х.Н: Монголын ард түмэн их ухаантай улс шүү. Дэлхий биднээс суралцаж байх хэрэгтэй. Энэ дөрвөн үгээр л бид амьдарчихдаг юм шүү дээ. За жишээ авий л даа. Жишээ нь манай нэг улстөрч гадагшаа явлаа. Тэр буусан орондоо очоод би Монголоос ирлээ гэвэл хэнч тоохгүй. Харин "Би Чингисийн Монголоос ирлээ" гэвэл асуудал шал өөр болчиж байгаа хэрэг. Даараа нь зудаа яриад, тэгээд тараншейний хүүхдүүдийг яриад л улсын төсвөө бүрэлдүүлчилж байгаа юм л даа. Саяхныг болтол тийм байлаа. Тэгээд яахав Оютолгой олдлоо ш дээ. Бид ч олоогүй юм. Бас хаяагүй байсан юм. Тэгтэл хэдэн Канадууд Монголд ан хийж яваад бүхэл бүтэн Оюутолгой олсон байна шд. Эхлээд бид их гайхсан л даа. Оюун гэдэг хүний толгой юу? Оюутолгой гэдэг газар уу гээд л. Тэгсэн Оюу эрдэнийн толгойн хэлбэртэй чулуу олсон байгаа юм л даа. Бидний хэн ч тэрийг хараагүй. Би бол бүүр хараагүй. Гэхдээ би тэр толгойгоор гурван өрөө байр, 3 ландтай болсон хүндээ. Би Монгол хүн би тэрийг Канадуудад өгөхгүй гээд л жагссан. Хожсон. Канадууд эрдэнийн толгой олсон байхад, би түүнийг нь хараагүй хүн 3 ланд олчиж байна шд. Монголчууд ухаантай хүмүүс шүү. Одоо бол Монгол, Чингис, Оюутолгой гурван үг Монгол орны чандмань үг болоод байна л даа.

Л.К: За ингээд манай нэвтрүүлгийн цаг дууслаа. Их сонирхолтой яриа өгсөнд танд баярлалаа.

Х.Н: Зүгээрдээ. Баярлалаа. Юу шүү хө. Би түрүүнээс хойш наад үзгийг чинь хараад байлаа. Наадаа өгчих тэх үү?

Симба үнэг болохын цагт

Симба Батаа гэж нэг сайн хүү байх. Сайн гэдэг үг өөрөө их олон салаа утгатай би битгий хэл, монгол хэл судлаач нь төөрөх биз. Сайн эр, сайн муу, онц сайн, сайн яривал сайд гэдэг үг чинь сайнаас гарсан юм гэсэн шүү.
Сүх гэдэг хүү байжээ хө
Сүүлдээ тэгээд баатар болжээ хө гэлээ гэдэг шиг
Симба Батаа гэдэг сайн эр, сүүлрүүгээ Үнэг Батаа болох шиг болсон доо. 2007 онд юмдагуудаа. Монголын агаарын хүчинд ослын буулт хэрхэн буудгыг үзүүлж, тэрийигээ сэтгүүлч болон ард түмэн ангийнхандаа бараг л өөрөө дахин үзүүлэнгээ алдаж өнгөтөөр ярьж байсан нь саяхан мэт.

Батгүй эх сурвалжаас болсон явдалыг ярьюу. Цонжин Болдогын Чингисийн хөшөө ашиглалт нь ороогүй байсан юмуу даа. Японоос их мундаг дарга нар Монголд иржээ. Мундаг дарга нар гэдгийг Батаа ба түүний нөхөд л сайн мэдэх бололтой. Ирсэн гийчдэд юм үзүүлэх харуулах юм болоотхож, энэ бол асуудал болдог гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ. За тэгээд Зайсан гараад бодуул талбайаар дайраад Гандан орсон юмдагуудаа. Тэгээд Тэрэлж ч орж. Гацсан гэндээ цааш яахуу гэд.. Гацахаас ч яахуу дээ. Тэгсэн Симба Батаа санаа гаргажээ алий хэдүүлээ хөдөө гадаа ажилаар явангаа Монгол орныг дээрээс нь та бүхэнд харуулий, ан гэж юу байдгийг үзүүлий гээд.. Япончууд ч япончууд л даа. Заваарсан юмнууд тэгээд ажлын цагаар ууцгаагаад ан ч хийж, гэхдээ үнэг биш чоно авласийм байгаан. Тэгсэн Симба хэлжилдээ та нар шүршээ л байдаг онохгүй, чоно л гэдэг наа чинь үнэг байнаа л гэж. Нөгөө хэд нь яаж мэдхэв дээ. Ойртуулж харуулах юм болж л дээ. Батаа ч гэж батаа нисгэгч гэж нисгэгч. Доошло зочдод юу гэдгийг харуул л гэж. Монгол хүний өөртөө итгэлтэй зангуу. Дээр нь нэмээд гийчдийн хараа муутайгуу. Газар хэт ойртосон байна л даа. Батаа ч сэргэлэн залуу юм хойно, нэг шидийн санаа төрж л дээ. Сэнсээрээ үнэг агнаж үзүүлүүл ямравуу айн? Батаа ч гэж батаа, нисгэгч гэж нисгэгч. Хярга! л гэж... Хяргасөөн хяргасан. Төгсгөл нь ойлгомжтой ослын буулт хийсийшдээ.

Симба Батаа, Үнэг Батаа болсоны учир энэ ажгуу.

Монгол төрийн чанд хатуу, хариуцлагатай албан хаагчиддаа зориулав.

Азтай бөгөөд азгүй

2009 оны 12-р сарын 31нээс 2010 оны 1-р сарын 1нд шилжих шөнө би нэг хошин нийтлэл бичиж байлаа. Өвлийн өвгөн гэж байдаг тэрийгээ баталж, нотолгоогийн гаргаа л.. Тэгээд хүн гэдэг ямар аз завшаантай тэр аз нь хичнээн сохор ч гэлээ хүнийг хэзээ ч тойрдоггүй. Тэр их аз завшаанаар та энэ шинэ онтой учирлаа шүү. Өвлийн өвгөнг ойруугаа орохоос нь өмнө хүслээ шивнээрэй. Тэр чинь заавал биелнээ гээд... Цаасан дээр бичсийн маргааш нь болоод блог дээрээ тавих гэсэн өөрөөсөө ичцэн байхгүй юу. Би одоо юу вэ тэ гэ л..

Тэгээд хаяцан л даа. Ураад л чулуудсан. За тэр яахав. Тэгсэн байнаа бид бас тэгж байгаад аягүй азтай бөгөөд азгүй улс юмаа. Жишээлвэл байна шүү дээ! Заза жишээ энэ тэрийг өөрөө тархиа ажиллуулжаагад нэгийг бодоод олчоорой гэнэт залхуу хүрэв. Юм хийе гэж их бодхиймаа бодоод суужийтал өдөр бас өнгөрөх юм. Гэхдээ хүн бас дандаа хийгээд байх бус амарч өөрийгөө албадаж залхааж байх хэрэгтэй тэгэхгүй бол байнга юм хийхгээд байдаг байхгүй юу. Нэг хийгээд эрчээ авхаараа иймээ тиймээ юм бодох, гарах зугаалахыг хаячдаг юм. Дургүйцнэ шдээ ва ла ла гай гай яаж гардагын юмаа хийе гэ л..

Тэрнээс сэргийлж хэд хоног яг яс юу ч хийхгүй суулаа. Сайхан залхлаа ёё болий доо энэ чинь юм хийе идэвхтэй амьдарая, би ямар хоол хийж идээ л зурагт гөлрөх гэж амьдарж байгаа юмуу. Ингий тэгий ирээдүйд ингий гэ л... Зөндөө бодоо л бодоо л мөрөөдөө л хэрэгжүүлэхгээд л байжийлаа. Тэгсэн гай нь таарж сайхан сайхан хүмүүсийн ярилцлага уншчих юм. Нөгөө сайхан ингий тэгий гэсэн яг хийх гэж байсан хүн байхгүй будаа. Аа лала ямар сайхан юм уншваа нээрээ ингэхийнсэн тэгэх юмсан.. Ха лала гээ л эхэлчлээшд. Буруу юу буруу!

Яагаад?
Хүн гоё үг хэлэхээр гараа л хийдэггүй байхгүй юу. Өөртөө тохируулж өөрчилсөн төлөвлөгөө боловсруулаад л эхэлнэ хэд хонохуу бөө мэд.

Азтай бөгөөд азгүй маа. Ва ла ла...

Мэддэг болон Мэддэггүй нар

Япон оронд байх хугацаанд гайхан бишрэх, халаглан муулах гээд бүхий л араншингийн илрэл гарч байна даа. Нэг хэсэг ирээд айхтар хугацаа аваагүй байхдаа дасахгүй жаал муулдаг байлаа. Дасаад ирэхээрээ бас японжих маяг орж байлаа, одоо яаж байгаагаа сайн мэдэхгүй ч аль аль руу нь нээх хазайлгүй дундыг барьдаг болсон ч юм шиг. Харин энэ нийгэмд байх нэг асуудал бол миний хувьд мөнхийн сэдэв байхаа.

Тэр юу вэ гэвэл мэддэг мэддэгүй хоёрын ялгаа. Нийгэм нь өөрөө сүрэг малын системтэй. Мэддэг цөөнх мэддэггүй олонх. Мэддэггүйнүүд нь мэдэхгүй ч амьдарж болох зам мөрийг мэддэгүүд нь гаргаж өгсөн. Харин амьдрахын тулд мэддэгүйнүүд нь мэддэгийнхээ шийдвэр бүрийг үг дуугуй дагах.
Мэдээж мэддэгүй нь мэддэг болоод нөгөөх цөөнх рүү орох бололцоо бий юу гэвэл бий.

Миний бичиж буй зүйл хүн бүрийн тархинд ойлгомжтойгоор очиж байгаа юу гэвэл үгүй. Яагаад гэдгийг тайлбарлахгүйгээр ойлгомжтой маягаар бичих цаг удахгүй ирнэ гэдэгт өөртөө найдаж байна.

Тэгэхээр өмнөх яриандаа буцан орвол мэддэггүй бүлгээс амиа хорлолт их байдаг юм боловуу гэсэн нэгэн асуулт урган гараад байгаа юм л даа. Юу хэмээвээс хийж буй юмныхаа гол учир утгыг үл олох, хий гэснийг нь сохроор хийж, дагах нь нөгөөх хүндээ аз жаргал үл авчирна бизээ. Oлж буй мөнгөндөөсөө л аз жаргал хэмээгчийг олж авдаггүй юм бол хийж бүтээж буй зүйлээсээ бол үгүй бололтой. Cохроор дагадаг тэрхүү хүн ажил албанаасаа шууд хараат болох агаад сүрэгийн системээр явагч энэ нийгэмд чадамж муутай нэгэн хүн ажлаасаа гаран өөрлүү шилжий гэсэн ч боломж тун бага болно. Hэгэнт сонгосон компанидаа аргын олоод цалингаа аваад явж байх нь юунаас ч илүү чухал. Мөн мэдэхгүй хэмээгчийн зовлонгоос болж ажлын дарамт, бусдаас ирэх эсрэг нөлөөнөөс болж амиа хорлох боломж бий юу хэмээвээс бий ч юм шиг.

Энэ удаагийн тэмдэглэлийн учир утга энэ дээр байгаа юм. Миний хувьд шүү дээ. Мэдээж гагц энэ өгүүлбэрийг бичцэн бол таны цагыг хэмнэх байсан ч, одоо яая гэхэв ийм л юм болчлоо.

130 сая хүн амтай энэ оронд Мэддэгүүдийн эгнээнд орохын төлөөх тэмцэл ямар байх вэ гэдгийг таамаглахад л ойлгомжтой боловуу. Тэр тусмаа тэгш боломж байлгаж чадаж байвал шүү дээ. Гэхдээ тэгш боломжийг би хувьдаа абсолют утгаар нь яриагүй. Үүнийг тэгэж ярих ч боломжгүй, ярьсан нэг нь онигоонд ороод дуусна бизээ.

За дүгнэлт хэсэг хаана байна вэ гэвэл Монгол оронд тэгш боломж бий юу?
Бий юу гэвэл байнаа. Гэхдээ танил тал, бла бла гэх зүйлс дагалдсаар байгаа. Энэ ч шалтгаанаар нутгаа зорихгүй байх шалтгаантай улс ч бий. Үүнийг муушаах ч, ойлгох ч эрх хүн бүхэнд бий. Тэгэхээр Мэддэг мэддэггүй гэж нийгмийг хуваах хэрэгцээ Монголд бий юу? Би хувьдаа байхгүй гэж хариулмаар байна. 130 сая толгой мал 3 сая толгой малын хооронд ялгаа их бий. 3 сая иргэнээ мэрийлт чадамжнаас нь боломжийн мэргэжил эзэмшүүлээд дажгүй Мэддэг нэгнийг бий болгох боломж магадлалаар бол гайгүй байгаа байхаа.

Гэхдээ би энд 3 сая дарга төрүүлэх талаар яриагүй шүү. Ажлаа мэддэг 3 сая иргэнийг л ярьж байна. Ажлаа мэддэг болгоход зарцуулах цаг, хөлс нь 130 сая хүнд зарцуулах цаг мөнгөнөөс хавьгуй бага болхоор л тэр шүү дээ.

Монгол улс маань өөдөө заяатай байх аваас хөгжинө. Хөгжих аваас хүн хүч хэрэг болно. 3 саяулаа ямар, даргаасаа цэргээ хийгээд барилгаа бариад, улсаа удирдаад замаа засаад байх бололцоо үгүй тул гаднаас ажиллах хүч өнөө байгаагаасаа ч хэд дахин ихээр оруулж ирэх нь тодорхой. Энэ үед бид 3 сая ажлаа МЭДДЭГүүдийг бий болгосон байх зайлшгүй шаардлагатай юмаа. Зайлшгүй шаардлагуудыг үл дурдан энэ бичлэгээ дуусгая.

Март! Март!

7-р сарын 1 мартагдлаа. Удахгүй 7сарын 1нд л нэг дурсдаг болоод өнгөрнө биздээ. Яг л 10 сарын 2 нд нэгэн хүний хөшөөн цэцэг өргөдөг шигээ.

7 сарын 1нд болсон үйл явдалаар хэн нэгэнд хариуцлага хүлээлгэв үү? Бүгдийн өршөөгөөд дууссан уу? Гудамжинд хүн ан хийсэн цагдаа нар хаачсан юм болоо, шүүхээр ял шийтгэлтэй гэж үзээгүй байхад хүнийг цаазаар авах нь байтугай уул нь ял эдлүүлж, гэмт хэрэгтэн гэж дуудаж болдоггүй. Харин Монголд бол өөрсдийгөө нууцалсан дугаараа орхисон цагдаа нар нь хүн ангуучилж болдог. Цуглаан зохион байгуулж намын байр луу дайрж эхлээд жагсагчидаа хүчрэхээ баймагц зугтдаг. Дараа нь баригддаг тэгээд хэлмэгддэг дараа нь эсрэг нэг том намд нь ороод амар сайхандаа жаргадаг. Тэр үед нь би хувьдаа өмөөрч байсан хэлмэгдүүлэхвий, хороохвий гэж эмээж байсан. Тэд ч барьж хориод биейин муутгаад алангаа алдсан. Ганц үг хэлүүлэхгээд улайраад байсан нь Элбэгдорж хийлгэсэн гээд хэлчих гэдэг үг. Харин одоо бол хариуцлага ярьж болох цаг бие нь тэнхээрсэн байх. Яагаад өөрсдөө зохион байгуулчаад удирдлаггүй тэр олон хүнийг орхиж байгаа юм бэ. Хэрэв ингэх байсан юм бол эхнээс нь яах гэж хүмүүсийг цуглуулсан юм.

Өнөөдөр Монголын үнэт өв шатасан, ард иргэд хохирсон, нэг байшингаа шатаацан, 5 хүнээ хөнөөцөн, ард иргэддээ айдас үлдээчээд нэг ч хүн хариуцлага тооцож чаддаггүй үнэн мөнийг нь эрэхгүй байгаа нь ямар учиртай юм. Яагаад сэтгүүлч нар ийм хурдан чимээгүй болж байгаа юм зүгээр л мартчихая гэжүү.

МАХН сонгуульд луйвардсан гэж жагсаж эхэлсэн хүмүүс яагаад соёлын төврүү дайрч тоноод цаашаагаа улсын иргэний бүртгэл мэдээллийн төврүү явж байваа? Засгийн газрын ордон руу яагаад чиглэсэнгүй вэ?
Арай зохион байгуулагч нь тэр дотор байсан болхооруу жагсаад ирсэн улсыг турхираад өөр зүйл хийлгэчихэе гэж үү. Учир нь үл мэдэгдэх олон зүйл байхад яагаад мартах гээд байнаа. Саяхан болсон нээлттэй сонсголоос ямар үр дүн гарав зүгээр нэг шоу юу?
Монголын сэтгүүл зүй өнөөдөр ямар түвшинд байна. Тэд баримт цуглуулж эрэл хайгуул хийж, иргэдэд үнэн бодит байдал хүргэж дөрөвдөгч засаглал болж чадаж байгаа билүү. Үгүй үгүй хаана ч хэнд ч хэдэн ч удаа хэлж болно. Сэтгүүлч нар ажилаа хийдэггүй өөрийнхөө ахуй амьдрал ахиухан мөнгө л боддог. Хүн бүр тэгдэг шүү дээ гэж үү. Тийм гэхдээ цагдаа, шүүх, эмнэлэг, сэтгүүл сонин ийм замаар явж болох билүү. Үгүй!

Шүүхээс буруу шийдвэр гараад байна хүн хохироод байна, хэлмэгдээд байна гэдэг уул нь сэтгүүлч нар түүнийг нь судалж нийтэд дэлгэж түмэнд илчилж шударга үнэнийг гаргаж тавьж байх учиртай. Хаана байна? Өнөөдөр таны худалдаж авч буй сониноос унших хэрэгцээтэй зүйл юу байна. Болохгүй бүтэхгүй юмийг дэлгэж асуудлыг зөв зүгт чиглүүлж байгаа юу.

Бид их зүйл мартаж байгаа мартасаар байна. Зам нь буруу зүгт шилжцэн. Гэхдээ бид зөв явж байгаад буруу болчихлоо гэж хэлэх хүн байхгүй. Яагаад гэвэл буруу зөвөө ч ялгахаа байсан. Чи өөрөө ялгадаг болчоод ингэж байна уу гэжийнүү? хэхэ үгүй дээ би ч адил гэхдээ энд нэг л биш байгааг мэдрээд байна.

Нагасаки хот

Өнгөрсөн амралтын өдрөөр сургуулийнхаа гадаад оюутануудын аялалаар Кюүшү арал дахь Нагасаки хот яваад ирлээ. Аялалын цагын хуваарь нь 4цаг машинаар яваад 5цаг нөгөө хотоо үзээд буцаад 4 цаг давхиж ирэх. Машин дотор унтаж, хөгжим сонсож явсаар аялалын ихэнх хугацааг нь барсандаа. За тэр яахав Нагасаки хотоор аялцгаая.


Өглөө 7цаг 30мин гээд хөдөлсөн бидний хэдэн нөхөд ба багш жолоочийн хамт гарж өгвөө. Өглөөний цайгаа уугаагүй нэрийдлээр хурдны замын зогсоол дээр бууж идэх, бие засмаар байна хэмээн буусаар Нагасаки хотдоо очив. Ингэхэд Нагасаки хот гэхээр арай.. гэж та бодож байгаа боловуу. Тиймүү? Мөөн мөн таны бодож байгаа зөв нөгөөх алдартай мөртөө азгүй Хирошима, Нагасаки хоёрын нэг нь шүү дээ. Энэ ч утгаараа энэхүү буйдхан хотыг үзэх учир утгын нэг хэсэг нь болчиж байгаа юм.
Хотын хувьд товчхон танилцуулваас хүн амын нягцхил өндөртэй ордог бөгөөд 1 км-т 7900 хүн ноогддог юм байна. Хүн амын тоо нь эрэгтэй 209'250, эмэгтэй 245'956 байдаг байна. Мөн сонирхолтой зүйлээс гэвэл Эдогын үед Япон орон улс орноо хаалттай болгож байх үед энэхүү хотыг зөвхөн Хятад, Голланд хоёор улстай холбоотой байх эрхээр хангаж байжээ. Тэгэхээр эртнээс энэхүү хот нь Япон орны хувьд урд хаалга нь байж худалдаа наймаа, соёлын солилцоо хүчтэй явагддаг байсан байна.



Ийнхүү бид Нагасаки хотдоо очмогц хамгийн түрүүн нэгэн каталок сүм үзэв. Миний хувьд анх удаа Мафитай киноноос үздэг нээх олон эгнэцэн сандалтай урд талд нь загамай тавьцан эрээн мяраан шилээр чимэглэгдээд өнгө өнгийн гэрэл дотор нь туссан, элдэв зургаар чимсэн сүмд орж байгаа минь тэр. Гэхдээ жижигхэн агаад кимонотой хүүхнүүд яваад хурим болоод жаахан сонирхол бууруулцан. Уул нь европт байгаа ч юм шиг яг санагдах гэж байсан чинь урдуур хойгуур онигор нүдтэй кимонотой хүмүүс яваад унтраацан. Тэр сүмээсээ гараад дээр дурдсан Голландуудын амьдарч байсан байшин, цэцэрлэгтэй танилцав. Танилцаж байшин барилга хөшөө дурсгалуудаас нэр насын асууж явж байтал энэ хотод ирснээс хойш нэг л сонин мэдрэмж төрөөд байсны учир тайлагдваа нэгд энэхүү хот нь уулаар хүрээлэгдсэн, аа ер нь уулан дээр барьцан хот учир аймшигтай их өгсүүр уруутай нөгөөх италич юм шиг санагдсаныг юугхэв. Аа нөгөө нэг зүйл нь хотын гудамж нь асвалтан замаас гадна чулуу шигтгэж хийсэн хэсэгтэй мөн байшингийн дизайн нь Япон гэхээсээ европ стиль их байсныг нь анзаарсан явдал байлаа.


За тэгээд үзээ л үзээ л алхаа л байхаар уйтгартай ч юм шиг. Уулан дээр болхоор ийшээ тийшээ харахад ерөнхийдоо хот нь ямаршуу бүтэцтэйг ойлгоход хялбар. Бас далаа харагдаад, боомттой боомтын тэр хавиар нь баахан ачаа өргөгч кранууд.. Тэгээд гэдэс өлсөөд нэг их луу муу болсон хужаа хоолны газар япон хоол идсэн.


Тэндээсээ гараад бас нэг Голланд нөхрийн гэрт очсон ба мэдээж гэрийн эзэн бол тэнгэрийн оронруу ч юмуу газар доор байдаг оронруу явсан байж таараа. Тэдний гэрт эзгүйчилж жаал амарч аваад гэрт дотор нь зөндөө сэлгүүчцэн. Ер нь бол их ойр дотно санагдаж байсан бөгөөд учир юу гэвэл 40 мянгат, Бага тойруу зэрэг Улаанбаатарын маань дээхний байшингууд шиг доторх зохион байгуулалттай байсанд оршино. Өндөр таазтай нээх том хаалгатай, цэлийсэн цонхтой тэгээд данхайсан том төмөр ортой, шахмал модон шалтай гүй ээ бас сайхан санагдсөөн.

Үүний дараа атомын бөмбөгөөр бөмбөгдүүлсэний дурсгал гэхүү юу гэхүү тийм юмны музей үзэв. Хачин сайхан тохижуулсан музей ороод явсан харин эвгүй эвгүй бөмбөгдүүлсэн шархдсан хүмүүсийн сэтгэл үзээд дотор муухайрч, таагүй мэдрэмж төрж байв. 1945оны 8сарын 9ны 11цаг 2минутанд Америкаас Японд атомын бөмбөгөөр бэлэг барьжээ. Үүнд 70мянгаас их хүн үрэгдэж хотын хүн амын 36% нь үгүй болсон байна. Гэхдээ яагаад ч юм надаа бөмбөгдүүлсэн олон мянган хүн үхсэн тэд өвдөж зовж шаналж байсан гэж бодогдож байсан ч авах ёстой зүйлээ авсан ч юм шиг нэг тийм битүүхэн бодол төрж байсан.



Харин музейд зөвхөн бөмбөгдүүлсэнээр зогсохгүй бусад оронд цөмийн зэвсэгийн тушилт хэрхэн явагдаж тэр хавийн оршин суугчид хэрхэн өвчин зовлонд нэрвэгдэж зовж байгаа тухай үзүүлэн видео байсан нь тун зүгээр санагдсан. Цөмийн дайн, атомын бөмбөг гэх энэ зүйлээс татгалзах нь юу юунаас чухал гэдгийд олон хүнд хүргэж буй байх. Энэхүү музейгээс гараад ойрхон байрлах энхтайвны талбайг үзэж сонирхов. Тэнд ази арнолд шварзнеггер байсан ба түүнтэй хэдэн үг солилцосон билээ.

Хэхэ энэ их хөөрхөн. Би андуурч ойлгоод байна уу? Үгүй ээ! Өшөө илүүг Нагасаки руу!


Ингээд нар жаргаад амар сайхандаа жаргасан.

Төрөө хүндлэхүй

Өнөөдөр бид Америкт төрсөн байна уу, Африкт төрсөн байна уу энэ бол хамаагүй хаана ч төрсөн бай өөрийн эх орон, амьдран сууж буй газраа, төрийг нь хүндэтгэж байх нь зүйтэй. Харьд ажиллаж, амьдарч, сурч буй элэг нэгтнүүд маань тухайн орондоо гайхамшигтай хичээн ажиллаж, хууль дүрмийг нь онц сайн биелүүлдэг атлаа эх орондоо ирмэгцээ шүлсээ хаяад, хуулиа зөрчөөд байдаг гэж шүүмжиллэгддэг. Хүн бүр тийм биш ч нилээдгүй хэсэг нь тэнд тийм байдаг гэтэл Монгол маань ийм байна хэмээн халаглангаа гараад л ярьснаа мартчихдаг. Үүний гол шалтгаан нь магадгүй Монголд хууль хэрэгжилт нь муу байдагтай холбоотой, гэвч бид зөбхөн үүнтэй холбоод зогсчих бус хувь хүнтэй, өөрсөдтэйгөө харьцуулж тунгааж алхам бүрээ хянаж байх ёстой билээ.

Нийслэлдээ хэрхэн амьдардаг билээ. Нийслэл нь өнөөдөр нийслэл шиг байж чаддаг билүү гэх зэрэг олон зүйлийн талаар нухацтай ярих шаардлагатай ч энэ удаа тэр бүхнийг түр азнаад гагцхүү "Төрөө хүндлэх" талаар өөрийн бодлоо хэлье. Юуны өмнө төрөөс гаргаж буй шийдвэр бүрийг бид шууд гөрдөж, муу санаалж хүлээн авдаг. Хятадын тагнуулууд яг тэр дээр гараад сууцан бололтой бид ханддаг. Гэвч дөрвөн жилд нэг удаа сонгодог сонголт нь бидний гарт байж, өөрсдөө түүнээ хэрэгжүүлчихээд дараа гаргасан хүнээ хардаад хэвтчихдэг. Сонгуулийн будлиан, бизнесийнхны атганд орцон, хоёр хөршийн шахаас янз бүрийн зүйлээр тайлбарлагдаж болох ч эхлээд бид ядаж сонин уншихдаа ямар нэгэн дүгнэлт гаргачаад унших бус уншсан хойноо гаргаж баймаар.

Элбэгдорж ерөнхий сайд хийж буй хугацаандаа Монголын төрд байгаагүй хамгийн нээлттэй сайд байсан боловуу гэж боддог. Тэр хүний хандаж буй хандлага, ярьж буй хэлж буй нь сэтгүүлчидыг ардаасаа байнга дагуулаастай, засгын газрийн хийж буй үйлдлүүд тун ойлгомжтой байсан мэт надад сэтгэгдэл төрүүлдэг байсан. Сая ажлаа хүлээлгэн өгсөн Баяр сайдын хувьд тийм ч нээлттэй байгаагүй ч хийсэн ажлын үр дүн нь харагдаад хүмүүст таатай байсан боловуу нэг үгээр С.Баяр сайдыг асуудалтай холбож муулах нь цөөхөн байсан юм шиг. Тухайн хүний характераас нь их болоод байх шиг байдаг л даа. Энэ хоёр хүнд байсан нэг нийтлэг шинж нь мэдэгдэл хийх, илтгэл тавихад ард түмэн тэдний үгийг сонсчоод дараа нь дүгнэлт хийгээд байх шиг мэдрэмж төрдөг байсан. Энэ бодол зөвхөн надад ч байсан биш байхаа. Шинэ ыөрөнхий сайд буюу С.Батболд гарсан даруйдаа хэд хэдэн газраар орж нилээд яриа хийлээ. Өөрийн засгийн газрын бодлого хааш чиглэгдэх вэ ерөнхий чигийг ард түмэнтэй гаргаж өгч чадах шиг боллоо. Хүмүүс ч тун сайн чагнаархан байж хүлээж авлаа. Тэд одоогоор дүгнэлт хийгээгүй байна учир нь ажил нь эхлээчгүй байгаа тул. Гэхдээ уур амьсгал ийм нааштай байхад сайд их зүйлийг хийх бизээ. Тэгэхээр би юу хэлэхгээд байна вэ гэвэл ард түмэн маань бас боловсроод аливаад хандлага нь өөр болоод байх шиг байна. Төрд жишиг тогтоод, түүнийг нь иргэд нь дэмждэг чагнадаг болсон шиг. Ерөнхий сайдууд нь ч ард түмэндээ нээлттэй байж чадвал дэмжлэг авч чаддаг бололтой.

Монгол хүн бүр шахуу улс төрждөг, адгийн би хүртэл төржөөд байхад арга ч үгүй биздээ. Гэхдээ бүгд маш том том зүйл ярьдаг, сонгуулийн сурталчилгаагаар явхад нь бидний амьдрал яах вэ, ингэмээр байна тэгмээр байна гэхээсээ оюу толгойг 70:30 аар л тохироорой гээд яриад суудаг ард түмэн. Монгол хүн өөрөө их том сэтгэдэг. Одоо ч бидний цээжинд дэлхийг эзлүүл эзэлсэн ч яахав гэх чин зориг хүсэл эрмэлзэл байсаар буй. Энэ бол муу биш! Улс бүгдийн ард түмэн ийм байдаг уу гэвэл үгүй. Та зүүн азийн орны ялангуяа Лаос, Камбож хүмүүстэй яриад зүээрэй их өөр сэтгэлгээ байдаг. Хүн ам нь их, тэдэнд аугаа түүх байхгүй. Тиймдээ ч сэтгэлгээ нь жижиг байдаг. Солонгос, Монгол хүнтэй ярихаараа нүд нь томорчоод итгэж ядаад байдаг.

Гэхдээ бид том байх газраа том байж, харин бодит байдлаа бодит нүдээр харж байх ёстой. Юу юугүй улс орон, цөмийн дайн гэж санаа зовоод байхаасаа илүү хажуудаа байгаа СӨХ нэртэй мөнгө хүүлдэг энэ газруудаа цэгцлэх хэрэгтэй. Орцны жижүүр нь ажлаа хүүхгуй бидны мөнгөөр архидаад байхад ач холбогдол өгдөггүй мөртөө, хэдэн тэрбумаар нь идээд байна шдээ гээд халаглаад байдаг. Наанадаж өдөр бүр хүрээлэн буй асуудлаа шийдмээр байна. Иргэний тэр хөдөлгөөнүүд ч тэр. Цаанадаж энэ шүүх тогтолцоог янзалмаар байна. Танил талгүй бол тийшээ зүглээд ч хэрэггүй гэдгийг би хүртэл мэдрээд байхад бусад нь бол мэдэхийн дээдээр мэдэж буй бизээ. Хүнд бол иргэний ч бай зохицуулагдах асуудлаар шүүхдэж л таараа энэ үед чи, таньдаг хүнтэй нэг нөхөрт бут авхуулна гэдгээ ямагт санаж яв. Ниргэсэн хойно нь хашгирах бус өмнө нь асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. Гэхдээ асуудлаа чи шүүхэд танилтай болж бус, үнэн зөв шийдвэр гаргадаг шүүхтэй болох тал дээр анхаарал хандуулах нь туйлаас зөв. Энэ ч утгаараа ерөнхийлөгч маань тун зөв газар дуу хоолойгоо гаргаад байна. Харин бид тэр хүнд даатгаад орхих бус бас нэгдмээр.

Бодит байдлаа мэдрэцгээе! Хамаагүй том жаалаад яахав гэхдээ хэрэгтэй газар нь дуугарч байх нь хамгаас чухал бизээ.

Бүтэнсайны бичлэг

Эрт дээр үеэс хүмүүс гар хөлөө хөдөлгөлгүй хоол олж идээ л, хөлөө жийгээ л хэвтээд байх сонирхолтой байжээ. Тиймдээ ч хөдөлмөр хөнгөвчлөх, цаг хугацааг хэмнэх зэрэг янзан бүрийн арга сэдэж иржээ. Түүний нэгэн баталгаа нь хагас сайнд хагас ажилладаг, бүтэн сайнд нь бүтэн амардаг болж. Гэхдээ энэ зүйл яг хэдэн оноос эхэлснийг би мэдэхгүй юм. Гартаа муна барьцан, арьсаар хувцас хийсэн "Үү ҮүҮ үү" гэж ярьдаг байсан тэр үед бол ийм тогтсон амралт байгаагүй гэж боджийн буруу бол залруулаарай. За тэр яахав тэгсэн Монголд бол саяханаас хагас бүтэнсайнгүй бүтэн амарчдаг болсон билээ. Саяхнаас гэдэг бол харьцангуй ойлголт шүү дээ. Энэ харьцангуй гэдэг үг чинь Эйнштэйн ах "Харьцангуйн онол"-оо нээхээс ч өмнө байсан гэж байгаам шд. 19-р зууны эхээр Эйнштэйн ах энэ онолоо нээж байхад, би ямар байсан биш бас яг таг бат хэлэх боломжгүй. Тэгж бол итгэдийн, итгэнэ гэдэг гайхамшигтай зүйл л дээ. Хүн гэдэг чинь анх үүссэн цагаасаа л бусдад итгэх нь бүү хэл өөртөө итгэхдээ хүртэл эргэлздэг байсан гэж байгаа юм. Үүнийг өвчин гэж үзэх аваас энэ ярвигтай өвчин өнөөг хүртэл эдгэрээгүй зарим талаараа бүр хүндрээд байна шүү дээ.Мөн хүн үүссэн цагаас л гээд байдаг хүн үнэхээр үүссэн ч юмуу үгүй ч юмуу бүү мэд дээ. Бид зүгээр л хүн үүсжээ гэж итгэдэг.

Нэг тийм зураг байдаг даа бөгтийсөн сармагчин маягын нөхрөөс цаг хугацааг улираан байж тэгш алхдаг биедээ үсгүй хүн үүссэн талаар... Би бол тэрийг хараад яг энэ ч үнэн байхаа гэж итгэдэггүй юм. Энийг чинь нотлох батлах баталгаа нь бүрэн төгс гараагүй байна тэ. Шашин энэ тэрээс авхуулаад төөрөлдүүлээд байгаа, замыг н харин ч шулуутгаад байгаамуу янзан бүрийн сонин хачин зүйлс байсаар байнаа. Гэхдээ миний итгэл үнэмшил бол баталж нотолж чадахгүй бол үл итгэх байдал юмаа. 100% үгүйсгэж чадахгүй мөн дагалдан баясаад гүйж чадашгүй нь... Тиймийн учир аягүй сэрдээ ч нөхөр болчиж байгаа ч юм шиг. Мэдээж хэн нэгны үгийг сонсоод дагаад гүйчдэг нөхрөөс хаширлаад эргэлзчдэг хүн нь дээр байх нь ч бий байх. Сөрөг тал ч бий л байх. Гэхдээ би тийм хүн юмаа гэхээр абсолют утгаараа энэ ийм нөхөр юмаа гэж ойлгож яавч болохгүй, юм гэдэг чинь харьцангуй шүү дээ.
Хэн гэдэг философичоос билээ ингэж асууж:
-"Та бидэнд сайн сайхан амьдрах арга, зөв шударга явах зам, хөрөнгө хураах ямар ч утга байхгүй ээ гээд заах мөртөө өөрөө юунд өмчтэй байдаг юм бэ?"
Тэгтэл философич ингэж хариулсан гэдэг:
-"Би хэрхэн зөв амьдрах, сайхан амьдрахыг хэлдэг болохоос, хэрхэн амьдардагаа ярьдаггүй юмаа" гэжээ.

За яг ингэж асуугаад таг ингэж хариулсан гэдэг бол худлаа. Гэхдээ утга бол гарсан байхаа. Санаа нь бол үнэхээр дажгүй байгаа биз. Түүн шиг намайг ингэж яриад бичихээр яг ингэж амьдардаг ингэж боддог гэж бодох нь ташаа юмаа, бүр эсэргээрээ ч нөхөр байж магадгүй нь байна шдээ. Харин миний нэг алдаа бол өөр дээрээ үүнийг аягүй сайн ухамсарладаг мөртөө бусдыг 100% шулуун замаар явуулах гээд байдаг. Өөрөөр хэлбэл муухай "шүүдэг" нөхөр байх шиг. Гэхдээ энэ ч бас харьцангуй үг юмаа.

За энэ харьцангуйгаас болж яриа ч явахаа байлаадаа яах гэж би Дорнын азид төрвөө хэхэ. Аливаа нэг болохгүй юм болохоор Монгол руугаа ази руугаа чихчихдэг. Аливаа нэг сайхан юм болхоор өөрлүүгээ наачихдаг энэ "Монгол" хүний зан уу! (Хэхэ заза миний зан уу!)

За даа бүтэнсайны бичлэг гэсэн чинь бүтэн муу бичлэг болж байх шиг байна. Болж байх шиг гэж бичих гэсэн шууд болжахшиг гэж бичиж байна шүү дээ! Бичиж байна шүү дээ гэж бичих гэтэл бичжийшд гэж бичмээр санагдаж байна. Блог хөтлөгчид маань Монгол хэл алаад хаясан бичлэг хийгээд, тэрийг нь би уншаад (үнэндээ бид бүгд ингэж ярьдаг) ингэж бичээд байдаг юмуу мэдэхгүй. Ямар ч л байлаа news.mn энэтэрээс Гамп, Артгаа нарын бичлэгийг уншихаар ямар ч түүртэх зүйлгүй уншчаад байдаг юм. Тэгээд доорх сэтгэгдэл дээр нь Монгол хэл алаад хаяцан байна ш дээ энэ тэр гээд (Тэр сэтгэгдэл нь өөрөө жинхэнэ Монгол хэл үхдэг бол алаад хаяцан баймаар байдаг даа) бичсэн байдаг. Тэгээд хаана яацан байвдаа гээд анхаараад эргээд бичлэгийг нь уншихад нээрээ л алаад хаяцан байдаг шүү. Өөрөө ч анзаараагүй зөв ойлгож, буруу бичдэг болсон байна. Энэ бүхэн буруу юу гэвэл буруу, гэхдээ буруу гэдэг харьцангүй ойлголт, хэл гэдэг өөрчлөгдөж хувьсаж явдаг зүйл цаг хугацаатай уралдан буй өнөө үед харилцан яриа, бичлэг гэдэг богиноссоор байх биз. Юмыг товчлоно гэдэг гайхамшиг байдаг ажгуу. Гэхдээ товчилсон юм нь хүн бүр ойлгодог байх гэсэн шаардлага хангасан байх учиртай. зарим нэг сонин нийтлэл дээр байгууллагын нэрийг товчилсон байх агаад юу гээд байгаа нь үл мэдэгдэх баахан НХХХУТР гэсэн зүйлс байдаг даа. Ядаж л эхэнд нь бүтнээр нь бичээд ард товчилсон нь байдаг сан бүүр ч байхаа байсан шиг байлээ. (Янзын олон "байна" байх шиг байнадаа.)

За бичлэгээ дуусгая шалгалтандаа бэлдэе. Бүтэнсайны бүтэн бичлэг үүгээр дуусваа.
Санал хүсэлт байвал сэтгэдэл дээр үлдээнэ бизээ.

Стресс

Стресс хэдийнээс үүсэлтэй вэ?
Энэ асуултанд бол шууд хариу хэлчихье дөө хүн үүссэн буюу оюун санаа хэзээ үүссэн тэр үеэс л эхлэсэн байж таараа. Хотод ажиллаж амьдардаг, өглөө гараад орой л нэг юм гэртээ орж ирдэг хэнбугай ч амралтаараа салхинд гэр бүлээрээ гарахад ядаргаа нь тайлагдаж стрессээсээ сална. Тэр битгий хэл шувуудын жиргээ сонсож, голын эрэг дээр хэвтэх нь бүүр жаргал болно. Харин хөдөө мал маллан амьдардаг хүнд өглөө эртээ гараад малаа маллаж, өдөржин нөгөөх сайхан байгальд нь байгаа ч гэсэн ганцаар байхаас уйдна залхана. Гэхдээ би тэр хүнийг стрессддэг гэж хэлэхгүй хотын амьдралтай харьцуулахад утгагүй их чимээн шуугиан, олон хүнтэй харьцаж зан ааш таарахгүйгээс гадна, үл ойлгцол зэргээр муудалцаад байхгүй тул стрессдэх нь бага. Үүнийг хэн ч мэднэ.
Ер нь бол хотын хүмүүс хүн муутай, овилгогүй гэх зэргээр хэлэгддэг шүүдээ наад зах нь танихгүй хүн битгий хэл таньдагдаа ч итгэнэ гэж байхгүй. За эдгээрийг орхиод арай өөр зүйл ярья.

Өндөр хөгжилтэй орнуудад яагаад амиа хорлолт их байдаг вэ. Мөнгө зөндөө олоод үрж ядаад уу хэхэ. Эдийн засаг нь хөгжихийн сацуу, хувь хүнээ ч хөгжүүлж иржээ. Хөгжих гэдэг харамсалтай нь харьцангүй ойлголт ажгуу. Хөгжилийн бэрхшээлтэй хүн гэхэд энгийн хүнээс зарим эд эрхтэн нь дутуу хөгжсөн, эс бөгөөс гэмтэж, түр ба бүр эмчлэх бололцоогүй болохыг хэлнэ. Харин энгийн буюу хөгжилийн ямарваа бэрхшээлгүй улсуудыг хөгжилтэй хүн гэж хэлдэггүй билээ. Oлимпийн тамирчид, медалтан айхтар бие хааны хөгжилтэй улсыг өөрөөр нэрлэх биз. Эргээд нөгөө өндөр хөгжилтэй орнуудруугаа ороход тэд нийгэмд үл ойлголцол бүдүүлэг ёсыг халах элдэв арга зохион нөгөөхөө хүний хэрэгцээ болсон мөнгөтэй нь холбоод өгчихжээ. Үр дүн нь дэлгүүр үйлчилгээний газар ороход "Тавтай морилно уу", "Танд баярлалаа" хэмээн нүүрэндээ худал инээмсэглэл тодруулсан үйлчлэгч нар зогсоно. Гагц үүгээр үл зогсон, энгийн хүмүүс ч нийгэмд бие биедээ худал үнэн талархах, ёс алдахгүйг хичээх болжээ.

Байзаарай тэгвэл аль ч үндэстэн ястанд ёс, зан заншил гэж байх агаад үүнийгээ тэд хийснээр стрессдээд байдаггүй шүү дээ. Тиймээ яах аргагүй энэ үнэн билээ. Гэхдээ тэр феодалийн нийгэмд ч хэн нэгэн түшмэл, хааны гаргасан дүрэм журмаас хүмүүс стрессдэж байсан гэдгийг тодотгох хэрэгтэй. Харин ахмад настантай мэндлэх, айлд орохдоо мэнд мэдэн, гутал, гадуур хувцасаа тайлан ордог нь хаана ч байдаг ёс. Гэхдээ энэ бүхэн нь зайлшгүй хийх хэрэгтэй зүйлс билээ. Ядаж л мэндчилгээ хийхгүй айлд яваад орвол алж талах нуу л гэж харна шүүдээ. Гутлаа тайлахгүй ороод байвал тэр айлын цэвэр цэмцгэр байдалд бүдүүлгээр халдаж хүний хөдөлмөрийг үнэлэхгүй доромжилж буй хэрэг.

Өнөө цагт дэлгүүрт ороход Тавтай морилно уу гэж хэлэх шаардлага яг байгаа ч юмуу үгүй ч юмуу, олон мянга давтаж хэлсээр нөгөөх нь анхны утга шинж чанараа алдаад зүгээр л амны уншлага болсон байх жишээний. Үйлчилүүлэгчийнхээ өөдөөс харан чигтэйхэн сайхан инээмсэглэх нь үйлчүүлж буй хүндээ таатай ч, үйлчилж буй хүн нь түүнээсээ стрэссдэж байгаа. Яагаад үйлчилгээний газрын ажилчид гэртээ харихаараа салж унах гэж байгаа улс хариад, гэрийнх нь хэн нэг нь жаахан төвөг удахад уурладаг вэ.

Тод томруун жишээ гэвэл Япон орныг гол төлөөлөл болгож үзэхэд болох байх. Амиа хорлолтоороо дэлхийдээ нэгт явдаг энэ орон өндөр хөгжилтэйгээсээ гадна үйлчилгээний соёлоороо ч дээгүүр явдаг байх юм. Азийн орны төлөв даруу байдал, бодол санаагаа шууд илэрхийлдэггүй хэв шинж дээр нэмэгдээд энэхүү үйлчилгээний соёл, албан газрын дэг журам хэрэгтэй хэрэггүй дүрэм нь явсаар эднийг өөрсдийг нь маш их стрессдүүлдэг боловуу. Томоохон хотоосоо зайтай болоод ирэхээр нөгөөх түм түжигнэсэн чимээ анир намжихын сацуу, стресс нь буураад ирнэ.

Америкийн томоохон хотууд, Москва зэрэг газар судалгаа хийгээд үзтэл хүн ам төвлөрсөн уг газруудад хувь хүний чөлөөтэй орон зай нь дутагдаад гэнэт тэсрэн өөрийгөө хянаж чадалгүй янз бүрийн асуудал ихээр үүсгэдэг байна. Наанадаж л метро хүлээн зүв зүгээр зогсож байсан хүн гэнэт бухимдан хүнийг метроны замруу түлхсэн явдал нилээд гаржээ. Ар гэрт нь асуудал үгүй, ажил албан дээрээ ч зүв зүгээр байсан хүн юунд хатгуулахаараа ийм үйлдэл хийвээ гэж судлаж нэгэн таамаг дэвшүүлсэн нь хувь хүний орон зай багасаж бусад хүнтэй үйлчилцэх контакт хэт ихсээд ийм үйлдэл гаргадаг байж болзошгүй гэжээ. Өөрөөр хэлбэл хүнийг тойроод аура ч билүү энерги байдаг тэрийгээ гэмтээгээд байхаар хүний ажил үйлс ахихаа байж уцаартай болж, өвчин ороох нь их байдаг гэдэг шүү дээ. Үүнтэй их төстэй байдал илэрсэн нь энэ ажгуу. Амьтан адгуусыг ч гэсэн өөрийнх нь амьдрах нөгөөх орон зай нь хумигдаад ирэхээрээ олноороо үхэж үрэгдээд эхлэдэг.

Тэгэхээр та стрессдээд байна уу? Эс бөгөөс өвчин ороогоод байна уу? Ажил төрөл чинь бүтэхгүй амархан бухимдаад байгаа бол орчингоо нэг сайн анзаараад үзээрэй.

Таныг стрессдүүлж буй тэр асуудлыг яаралтай олж асуудлыг шийдвэрлээрэй гэж зөвлөе.
Мөн ажлийн идэвх, сурах идэвхийг дээшлүүлэх нэг арга нь цэвэр цэмцгэр байдал гэдэг юм гэсэн. Мэдээж орон гэр тань, та өөрөө цэвэр цэмцгэр байвал нэг том асуудлыг шийдчиж буй хэрэг дээр нь нэмээд орчин тойрон хотоо цэвэр цэмцгэр байлгаж дөнгөвөл та ч, бусад нь ч амар амгалан байх болно.
Гадаа гараад нүүрлүү хог нисэж ирээд байхгүй бол хэн ч хэн нэгэнтэй муудалцаад байх нь бага л байх боловуу даа.
Стресстэй тэмцье!

Монгол орон цаашдаа...

10-аас 20-н жилийн дараа Монгол орон ямаршуу байх болоо?

Зарим хүмүүс Монгол орон энэ ордуудаараа мөнгө олоод Арабийн баян орон шиг болноо гэх юм. Хүсэж буй зүйл нь ярианаас нь дэндүү ойлгомжтой ба нөгөөх коммунизм байгуулагдахаар хүссэн хэмжээгээрээ дэлгүүрт ороод бараа бүтээгдэхүүн авна цалин ч тэр дураараа аваад зоргоороо зоолоод байх мөрөөдөл нь...

Аа бас Монгол орон хятадын клон болчиноо гэх гутранги үзэлтнүүд байх, үүнийгээ нотлох зүйл нь ердөө л Монголд ирээдүй байхгүй нэгэнт өнгөрсөн гэх.

За энэ гутрангууд ч яахав. Тэднээс гадна ямар ч өөрчлөлт байхгүй гэх ирээдүйдээ итгэл муутай улс байна. Учир нь хүнд хөнгөн үйлдвэрлэл хөгжихгүй байгаа учир цаашдаа ч бараа бүтээгдэхүүнүүдийг импортолсоор байх болно. Мөнгөө гадагш нь урсгасаар байгаа цагт өөрчлөлт болохгүй гэх.

Үүнээс гадна мэдээж богино хугацаанд үсрэнгүй хөгжиж зээлдэгч бус зээлүүлэгч орон болноо гэх хэсэг бий. Тэд бол уул уурхай, газар тариалан, мал аж ахуйгаараа бараа бүтээгдэхуун экспортолж, их хэмжээний зээллэгэ барьцаа аван үйлвдвэрүүд барин эхний ээлжинд улс орноо хангах, явцдаа гадаадад гаргах... гэх.

Ер нь бол бодлоготой зөв төлөвлөгөөгөөр явбал сүүлийн хувилбарлуу орох боломжтой гэж бодож байна. Мэдээж зөндөө асуудал, бэрхшээл тулгарах л байх. Энэ бүхнийг шийдэж байна УйХ нь тэр дээгүүр ярилцаад балай нэмэлт хууль тогтоомж гаргаад байх бус, харин чанартай сайн хууль гаргаад хуулиа мөрдүүлэх бололцоогоор нь хангаж өгмөөр. Саяханаас мөнгө төлж хууль боловсруулна гэж яригдах болсон байна хэр үр дүнтэй юм бол. Бусад оронд ийм жишиг байдаг юм боловуу. Миний бодлоор бол хуулийн загвараа гаргаад тухайн салбарт нь, тэдэнтэй холбогдох салбаруудаар нь хэлэлцүүлээд аян зохион байгуулж үзэл бодлын сонсоод баталж байвал арай л амьдралд ойр болох юм шигээ.