Нууц товчоог Чингис хааныг голчлон бичсэн гэдэг утгаар нь Монгол улсын ерөнхийлөгч айл бүр гэртээ залах талаар уриалга гаргасан байдаг.(Би хувьдаа яг ингэж л ойлгодог.) Өөр яг барьцтай зүйл юу вэ гэхээр би сайн мэдэхгүй байна уу эс бөгөөс байдаггүй байх. Харин хамгийн чухал салбар буюу түүхийн шинжлэх ухааны судлаачид маань хаахна явна вэ? Дорвитой судалгаа, шинэ эх сурвалжуудын талаар эрэл хайгуул хэр явдаг бол? Хятад, Казахстан, Орос зэрэг Чингис хааныг ил далд булаацалддаг байна. Илт худлаагаас гадна, Монголын талаар мэдээлэлгүй хүнийг мунхруулчиж болхоор ном хэвлэл бол бишгүй ихээр гарсаар байгаа. Мөнгө олох гэж, өөр бас бодлогоор ч тэр гарсаар хэвлэгдсээр.. Монголын түүхчид бол юм хийж байгаа байх. Тодорхой түвшиндээ, хязгаарлагдмал хүрээнд.. Яагаад ингэж хэлж байна гэхээр ийм ном ингэж гарлаа гэж дуулддаггүй. Олон улсын тийм хуралд манай түүхч тэр Чингис хаантай холбоотой тийм судалгааны талаарх лекц тавилаа гэж бүүр ч дуулддаггүй. Түүхийн шинжлэх ухааны талаас нь бичсэн судалгааны ажлыг бол энгийн уншигч бол уншаад ойлгоход бэрх, угаасаа шинжлэх ухааны хэллэг гэдэг зүйл, нарийн бөгөөд судлаагүй хүнд эрээн цоохор байдаг. Энгийн уншигч нарт хандсан уншууртай, сонирхолтой, баримттай, ойлгомжтой ном үгүйлэгдсээр байна. Номын зах зээл Монголд сэргэж байгаа өнөө үед тийм ном гаргаж чадвал багагүй ашиг олох ч боломж бий. Харин тийм чадвар манай түүхчидэд бий эсэх нь эргэлзээтэй.
За энэ зүйлсийг орхиод эргээд Чингистэй Монголруугаа оръё. Монгол Чингисийн үед яаж хүчирхэгчиж чадваа. Эсвэл тэр үейин Монголд Чингис яаж хүчирхэгжиж чадваа гэдэг асуулт сонирхолтой сэдэв. Чингис байсан учираас Монгол тийм түвшинд хүрэв үү, Түүхийн эргэлтэнд Монгол гэдэг улс гарч ирэх нь тодорхой байгаад Чингис хаанаар толгойлуулаад тодорвуу. Хариу нь бол аль алины давхцалаар гэвэл үнэнд нийцэх байх. Олон мянган жилийн тулалдааны туршлага, эртний эзэнт гүрнүүд байсан тул улс байгуулах туршлага ч байсан нь мэдээж. Чингис хааны Модун шаньюүн талаар хэлсэн зэрэг уншиж байснаас ингэж бичлээ. Аман хэлбэрээр бишгүй зүйлс хойч үедээ үлдээсэн нь тодорхой. Урд хөрштэйгээ олон зуун жилийн харилцан тулалдааны туршлага зэрэг, мал аж ахуйн он удаан жилийн өв соёл, нүүдэлчний бэрх ч гэлээ амар амьдрал зэрэг олон зүйлийн давхцаан дунд Тэмүжин хэмээх хүү төрж, өсөж бойжсон тухайн хүний амьдрал нь ч өөрөө сонирхолтой бөгөөд эгзэгтэй байснаас агуа удирдагч төрөх болжээ. Гээд хэлчихвэл буруудахгүй байх. Физикийн судалгаанд лидер хэрхэн гарах талаар сонирхолтой сэдэв ч байдаг бололтой. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн асуудал шийдэхэд хүмүүсийн олонлопгоос удирдагч хэрхэн төрөх вэ. Лифтэнд гацсан 7 хүнээс хэн нь бусдыгаа тайвшруулж гарах гарц сийлж чадах вэ гэх мэт.. Магадгүй ийм судалгаа хийдэг хүмүүс түүхийг сайтар уншаад simulation маягийн зүйл хийвэл сонирхолтой ч байж мэдэх. Нийгмийн шинжлэх ухааныг, байгалийнхтай хослуулж судалгаа хийх бол амаргүй гэхдээ боломжтой зүйл гэдэг нь тодорхой.
Чингистэй Монгол байсан үе шиг, Монгол орон ойрын үед, эсвэл хэзээ нэгэн цагт дахин тодрон гарж ирэх боломж хэр вэ? Бүхий л салбар шинжлэх ухаанаа Монгол орон маань хөгкүүлвэл хариу нь гарах магадлалтай бай. Үр дүнг нь үзэж болох мэт.
