Япон хүнээс байгаль дэлхий харагдана

Тэмээн дээрээс наран ойрхон гэдэг байхаа. Тэгвэл Наран орноос нар ойрхон. Япон оронд өглөө эртээ нар манддаг гэх энэ үгийг сонсоод жаахан эргэлзэж гайхдаг байлаа. Гэхдээ ер нь үнэн юм шиг байгаам. Хаяа эрт сэрчинэ, хаяахан шөнө унтахгүй маргааштайгаа золгох энэ үед шинэ газар, шинэ нутгийн нарыг харах сэтгэл төрөөд хэд хэдэн удаа нар мандахийг харж байлаа. Эрт манддаг гэдэг нь үнэн байсаан. Харин Японоос өөр хаана хаана ингэдэг вэ гэвэл би мэдэхгүй олон орон үзсэн ч биш. Тиймдээ ч миний энэ бичдэг, бичсэн зүйлс олон талаас нь харсан эд биш шүү дээ. Монгол хүн, миний нүдээр энэ нутаг орон, хүн зон олон, зан заншил, байгаль харагдах байдал юм.

Энд нар манддагтайгаа адил хүмүүс нь эртэч, аргагүй биздээ газар тариалан эрхэлдэг ард түмэн нарний эртэд, арчилгаа тордолгоогоо хийхгүй бол болдоггүй байх. Миний эх оронд ч малчин ард маань эртээ босоод ажил үйлээ хийдэг гэнэ лээ. Харамсалтай нь би түүнийг харах боломж байсангүй. Унага малтай ноцолдож, хонь бэлчээрлүүлж үзэж байсангүй.
Хөдөө малчин айлийн Монгол гэрт хонож үзээгүй. Ёстой хотоос өөр газар үзээгүй хүн л дээ.

Энэ эртэч хүмүүс газар тариалан, хажуугаар нь суурин иргэншилтэй тул олон зүйлийг хийж иржээ. Түүнийхээ нөлөөгөөр ч юмуу ажилч хичээнгүй, хөдөлмөрч улс мөнөөсөө мөн. Та маргахгүй байх, харин ч бүр толгой дохин сууж буй байх. Үүнтэй дэлхий маргадаггүй шүү дээ. Бүгд хийсэн бүтээснийг нь хэрэглэж, хийж бүтээж байгааг нь харж суудаг болохоор тэр байх.
-Тэдний амжилтийн нууц юу юм болоо?
-Тэд зөвхөн мөнгөтэй баян тэгээд хүн ам нь хөгширцөн л ард түмэн юмуу?
-Самурай, сумо, эзэн хаан ингээд л дуусаа юу?
-Япон хүн юу бодож тэмүүлж, тунгааж, эмзэглэж, баярлаж байдаг юм бол?

Ер нь бид тэднийг мэдэх билүү? Мэдэхийг хичээж байсан уу? Мэдэх хэрэг бий юу?
Асуулт асуулт асуулт... Асуулт үгүйгээр байрнаасаа хөдлөх аргагүй бодож тунгаалгүй зөв явах амаргүй. Хүнийг хүндэлчээд хүндлэл эрэх, Уучилж сурчаад бусдаас уучилал горилох учиртай байх. Таньж мэдээгүй байж хүнийг хүндэлж болохуу? Мөн чанарийг нь ойлгоогүй бол дүгнэлт гаргах зохисгүй.
Япон хүнээс жинхэнэ хүн ямар байх вэ, байгалийн хэлтэрхий гэгч хүн ийм л байх нь зөв болуу гэх сэдэл тэднээс зухалзаад байна. Харагдаад байна. Ил байна, тод байна. Харахийг хүсвэл хэнд ч харагдана.

Тэдний амжилтийн нууц юу вэ?

Азийн орнуудийн сүм дуган, байшин барилгын үүд хаалганы дэргэд хоёр арслан байх. Харин Японд энэ хоёр арслан нь арслан гэхээсээ нохой ч гэмээр юм шиг давжаа биетэй хоёр гайхал байх юм. Энэ талаар хоёр, гурван жилийн өмнө уншиж байсан юм, сайн санахгүй байна. Хятадаас наашаа ирж явахдаа л арай хувираад эрлийжцэн гээгүй байсан байхаа. Тэд чинь чулуугаар, шавраар хийсэн арслангууд шүү дээ. Тэр хоёр гайхалын нэгнийх нь ам нь ангайцан, нөгөөх нь амаа хамхиад шүдээ зуучжээ. (Яг шүдээ зуусан уу үгүй юу сайн мэдэхгүй л дээ) Ангайцан нөхрийг "А" гэх, хамхиатай нөхрийг "Үн" гэх. "А" "Үн" гэхээр яг амаа ангайгаад, хамхиж байгаа мэт байгааз. Японы амжилт бараг энд байна, ер нь буруудахгүй дүгнэлт шүү. (Дүгнэлт гэхээсээ таамаг юм даа) Нэг нь "А" гээд санаа гаргахад бусад нь "Үн" гээд санааг нь дэмжээд явчих жишээний. Лут байгааз? Авмаар санаа байх чинь. Эргэлзэх юу байхав аваад урагшаа гүйе! "Мартаж болохгүй мартвал сөнөнө" (Б.Баабар)

Эхнээс нь бүхнийг эхлэх оройтжээ. Тэд хэтэрхий хурдан байна. Тэгээд ч хол явчиж.
-Эндээ ингэсгээд үлдэх үү?
-Яаж болох билээ.
Нэгэнт хоцорцон байгаа бол сум шиг шунгинаад хажуугаар нь өнгөрнө гэдэг гоньж болоо байх. Харин Ирээдүйрүү итгэл төгс гүйцгээе!
Бид явж байна бээжин зогсож байна энэ үг одоо зохицгүй болчиж. Бусдыг зөв дүгнээд сурчий байрандаа харин удахгүй шүү сурж боловсрож цаг авжийтал цаана чинь тэдний бараа нь тасарлаа.

Монгол хүний байгалиа хайрлах сэтгэл, эртний өвгөөс уламжлагдан ирсэн зан заншил юутай гайхамшиг. Олон үг нуршаад яахав өөрсдөө эрж хайж, идэвхтэй байя! Наанадаж ээтгэр Монгол гутал. Нэг зүйл бүтээхдээ эдэлгээ, халуун дулаан зохицуулалт, морь унахад тохиромжтой байдал, газар талхалахгүй байх зэрэг ийм олон талаас нь хараад тэгээд хийдэг ийм өвөг дээдэстэй бид ямар азтай хүмүүс вэ?
Хар хорум хотын туурийг судалж байхад усны шугам хоолойтой байсан гэнэ үү? Тэр үед тийм юм бодож олцон байжээ! Тэгээд тэрийгээ шавраар хийсэн байна гэнэ. Яагаад? шавар вааранд ус хэр зэрэг удаан хадгалж болох вэ? хэдий хэр хугацаанд муудахгүй байх вэ? Шинж чанар алдагдах нь бусад савнаас хэр өөр вэ? Үүнийг өөрсдөө хайж эрж уншъя. Сэдэл байхад бид хөдөлнө. Сэдлийг хайхрахгүй байвал байрандаа л байна. Харин тэд урагшилж байгаа тул бид байрандаа байх нь ухрахтай яг адил харагдана. Мөн чанар нь ухарч л байгаа хэрэг. Одоо бид эх дэлхий, байгалиа хэр харж хамгаалж хайрлаж байгаа билээ. За муу муухай сүүдэр яриад яахав бүгд мэднэ. Орхилоо!

Техник технологи, зам харилцаа, үйлдвэр хөгжсөн, хүн амын нягтшил басчхүү өндөр энэ оронд, эндэхийн хүмүүс байгалиа хайрлаад байх юмаа. Онгон зэрлэг нь байдгийг би мэдэхгүй юм гэхдээ тэд хиймлээр хийсэн ч гэсэн байгалиа хайрлаж байна. Чадаж байна! Хүүхдээс нь эхлээд хөгшид нь ургамал, амьтан шувууныхаа нэрийг андахгүй юмаа. Байгальтай яаж харьцахаа хүртэл мэдэх юм. Нөгөө онгон байгаль, эзгүй тал хээрээс ирсэн Монгол хүүд сурах юм энд их байна. (Үнэндээ тэр онгон эзгүй талын би харсан гэхэд эргэлзэж байна. Би Монгол орноо ч сайн таниагүй үзээгүй хүн ичмээр ч юм шиг тунимаар ч юм шиг. Яг л ойлгодог мэдэрдэг эмзэглэдэг, бахархдаг насандаа гараад явсан бололтой.)

Тэгвэл нэг нөхөр зөв буруу худлаа яриад явчихаар дагаад гүйдэг годил толгойт бид биш шүү дээ.
-Тиймээ?
-Тийм.
Харин санал гаргаж буй тэр хүний хуруугаараа заасан зүгрүү хараад зөв зүг байвал тийшээ гүйдэггүй юм байна. Тийшээ нь хараад дараа нь зааж буй тэр санаа гаргагч нөхөрийн сэтгэлийн гүнрүү нь цоо ширтэх ёстой аж. Тэгээд үнэн мөний нь таниад дагаж болноо гэвэл олон юм ярьж хүч саармагжуулаад байлгүй буухианы модыг гартаа аваад гүйдэг аж. Энд Япон хүний сэтгэл зүрх байх шиг.

Яагаад чиний бодлоо хэлэх тийм сонин бишээ дуугүй хий гээд байгаам гэж үү? Нөгөө өмнө нь шүүмжилж байсныхаа эсрэг сүрэг малын системээ магтаад байна гэжүү? Бас тиймгүй юм. Та хариултыг өөрөөсөө үүнийг уншсан хойноо олно. Олж чадахгүй бол харин надаас асуугаарай. Би хариулах болно.

Энд бас нэг ийм үг байна. "考える過ぎたら動かない” утга бол хэт бодуул урагш явахгүй гэсэн үг. Зөв санал дээр шүүмж тавиад байвал урагш ахихгүй. Дээр нь тэр үейин шинэ санаа удаад ирэхээрээ шинлэг чанараа алдаад ард бидэнтэйгээ цуг хоцордог юм байна. Ухардаг юм байна! Шинэ санаа шинээр гарч ирэх тэр агшинд л шинэ байдаг. Цаг алдуул хэнд ч хэрэггүй. Яагаад гэвэл бусад чинь урагшаа хурдтай явж байна. Шинжлэх ухаан биохими, хими, IT, эд маш хурдтай хөгжиж байна. Дэлхий хэт хурдан хөгжиж хувьсаж байгаа учир энд ч гэсэн нэг амьсгаа авах завгүй уралдаж байна. Бид тэгвэл хаах нь юу хийж байнаа? Зоригтой хөдөлцгөөе. Шинэ санааг тэр зүгрүү тэгээд шинээр гаргагчруу нь нэг хараад дэмжээд явцгаая.
Тэдэнд хөрөнгө байна, гэхдээ бас зовлон байна. Хөрөнгө байлаа гээд асуудлаас холдохгүй шүү дээ. Мөнгөний төлөө ажиллах ашиг үгүй юм байнаа гээд энд халаглах улсууд байнаа. Гэхдээ тэд түүнийхээ төлөө насаа барсаар ажиллаж л байна. Тэд нэг урсгалдаа ороод одоо эргүүлэхэд хэцүү болчиж харин бидэнд боломж байх шиг.
Япон хүнийг самурай, робот, сумоор төсөөлж яавч болшгүй нь тэдний эрхэм нандин зүйлс нь гайхалтай санаа авахуйц эргэж харахуйц зүйлс их байна. Тэднийг хэн эх оронруугаа гүүр болгон дамжуулан түгээх вэ. Энд сурч буй, ажиллаж буй хүмүүс өөрөөр хэлбэл би, надшиг хүмүүс юм байна. Япон хүний мөрөөдөл холыг харжээ түүнийхээ инерцээр хурдтай агаад хүчтэй тэгээд хол явж чадах бололтойм.

Япон хүнийг сайтар харуул, сайтар аживал байгаль өөрөө харагдаж байна. Байгальруу хэн дөхөж хөгжилийг хайна тэд хожино. Наран улсийн хүмүний сэтгдэлд тэнгэрээс харах бурханы өмнө ичигвэртэй зүйлс хийж болохгүй хэмээн хичээх сэтгэл байдаг аж. Тиймдээ ч Хонда, Тоёта, Сони чанартай юм хийдэг ажээ.

2008 оны 6 сарын 26 өдөр.
Болд Түвшинтөгс.

Байгаль дахь үдэшийн чимэг

Энэ удаа өмнөх аялалаар явдаг багаараа (хэхэ бас баг гэчжээ) өөрийн амьдарч байгаа Ямагүчи мужийнхаа (аймаг) Ямагүчи хотоор явахаар хөдөлвөө. Гол зорилго бол Хотарү буюу Монголоор Гэрэлт цох үзэхээр явж байгаа маань энэ. Үдэш харуй бүрийгээр гарч ирээд эмэгчинээ дууддаг энэ шавж ногоон неоний гэрэл бөгснөөсөө цацруулсаар байгалийн нэгэн чимэг болдог билээ. (би л эр нь цацруулж эмийнхээ анхаарлыг татдаг гэж бодож байгаа. Бөгс энэ тэр шууд аваад хаясанд уучилаарай гэхдээ яах аргагүй тэндээс гэрэл гарч байна лээ) Тэгээд үд дүнд гарж байгаа болохоор Ямагүчи хотод очоод үдэш хүртэл хотоор зугаалж аялах зорилготой байв. Хамгийн эхэнд очсон газар маань 雪舟　（せっしゅう）　Сэшшюү хэмээх зураач хүний гэр музейг үзэв.
Энэ хүн маань 1420-1506 оны хооронд амьдарч байсан хүн юм байна. Япон улсийн эртний түүхтэй Кёото хотод ажиллаж амьдарч байгаад тэндээ нэг асуудалтай байсан бололтой энэ хотод иржээ. Яагаад Ямагүчи хотод ирсэн бэ? хэмээх түүх нь өөрөө их сонирхолтой юм. Уг хотын хамгийн том одоогоор бол хотын дарга нь 大内　（Ооүчи）хэмээх хүн байсан бөгөөд Кёото хот орон улсийн дээгүүр албан тушаалтнуудтай уулзахаар явсан бололтой. Очоод Кёото хэмээх агуа хот байна өөрийн хотоо ч мөн ийм хот болгоно хэмээн зорилго өвөрлөн буцаж иржээ. Буцаж ирээд үнэхээр Кёото хотын загвар хот болгон өөрийн хотоо өөрчилсөн байна. Кёото хот гурван уулаар хүрээлэгдэн, хот дундуур нь гол урсдаг бөгөөд гол нь мөн дундааса салаалж урсдаг газар хотоо босгожээ. Яг л энэ зарчимаар Ямагүчи хотыг барьсан бөгөөд ийм газар сонгон, барьж дөрвөн талаа дөрвөн амьтны бэлэг тэмдэгээр хамгаалуулж бэлгэджээ. Уулийнхаа амны харалдаа сүм барьж муу зүйл орж ирэхээс хамгаалах зэргээр бэлгэдлийн чанартай зүйлс ч их хийсэн байх юм. За эргээд Сэшшюү гуайн тухай өгүүлье. Энэ хүн маань Кёотогоос гарч Ямагүчид ирсэн шалтгаан нь Хоншюу арлын урд хэсэгт Кёото хот шиг үзэсгэлэн төгөлдөр хот шинээр босоод гөөмөн сайхан байгаа тухай дуулж зорин иржээ. Ооүчи гуай ч элдэв газраас ирсэн хүмүүсийг тун сайхан хүлээн авдаг байсан бололтой. Сабиэрү (энэ нэр бол жинкэнэ Но-той нэр шүү Япончууд гадаад үгийг жинкэнэ япончлаад хаычдаг улс би жинхэнэ нэрийн хайхаас төвөгшөөнө тэр чигээр нь монголчлоод хаячлаа) хэмээх Испаниас ирсэн Христийн ламтан энд хотоор дайран Японоор аялж байгаад харьж явахдаа мөн дахин ирж жил гаруй амьдарж байсан бололтой. (яагаад ч алчаагүйм) Сэшшюү гуай энэ хотод ирээд хятад жапаны хооронд явдаг худалдааны онгоцонд суугаад хятад очиж зураг зурах, мөн бясалгал хийх талаар суралцаж иржээ. (Сэшшюү гуай лам хүн байсан байна.) Ирээд энэ хотдоо амьдран, уран бүтээлээ хийж мөн бясалгалаа хийдэг байсан бололтой.

Сэшшюү гуайн гэр доторхын нэг хэсэг нь(гэр гэж хэлэхүү юу гэх үү? Жапан хаус)


Цонхоор нь харагдах хашаан доторх байдал нь (нэг муу зураач гэхэд арай тансаг байсан байгаам. Аюулийн сайн зураач байсан бололтой одоо зураг нь бол музей энэ тэрт л байдаг гэсээн.)

Рүрикоожи сүмийн дэргэд байх 5-н давхар цамхаг (Гожюүтоо) дотор нь ном шаштир хадгалдаг гэсээн. Японы им загварын цамхаг(?) дотроосоо эхний 3т багтдаг үзэсгэлэнт Цамхаг. Нэг ч хадаас ашиглаагүй гэх энэ цамхагийг модоор эвлүүлэн бэхэлж барьжээ. (Ганц монгол тэгж юм оньсолдог биш бололтой юмаа.)


Ооүчи гуайн хөшөө. Тухайн үедээ их сийрэг ухаантай хүн байсан бололтой гадагш наймаа хийдэг олсон мөнгөө хэрхэн зарцуулахаа ч мэддэг шинэ хот босгох зэргээр ухаалаг энэ хүнийг үүрд дурсан байхийн тулд хөшөөг нь энд босгосон байх ба хажуухан дахь цэцэрлэгт хүрээлэн бунхныг нь байрлуулжээ.


Ооүчи гуайн бунхны урд байх шат. Наад талын чулуун засмал замын голд зогсож байгаад алга ташихаар өвөрмөцөөр цууриатдаг юм билээ. Гэхдээ анхнаасаа тэгж тооцоолоогүй юм гэсээн.



Сабиэрү (Испаний христиан)-г хүндэтгэн эл сүмийг бүтээжээ 10аад жилийн өмнө сүм нь шатацийн гэсэн тэгээд саяхан дахиж барьсан бололтойм. Урьдах сүм нь илүү классик байсан ч шинээр барьсан нь модерн талруу болсон гэсэн. Би үнэндээ аль алийг нь ойлгохгүй учир надаа бол цэвэрхэн сүм л санагдлаа. хэхэ. Өө тийн дотор маангар том орган хөгжим байдаг юм билээ. Дуугарахын сонсоогүй ч тэр эд дуугарбаас манай Уб хотын Тэц-ийн янданархруу күчтэй дуугарна байхаа. Орган гэж нэг л санаанд тань буухгүй байгаа бол Үзэсгэлэнт бүсгүй ба мангас билүү? (Жонон мангас үзэсгэлэнт бүсгүй ч бил үү ) хүүхэлдэйн киног үзэж байсанаа санаарай. Тэнд нөгөө сөрөг талын нөхөр орган уурлаад нэг өөрөө өөрийгөө дуугаргаад байдийн. Яагаад сөрөг талын орган энэ тэр гээд хүн ч юм шиг хөгжим ч юм шиг юм яриад байна вэ гэвэл тэр жонон нэг эмгэнийг уурлуулаад хараалгацийн тэгээд жинкэнэ хайртайгаа учираад үнсэлцэж бариул хараал арилах бөгөөд хамаг албат нь тэгээд нэг нэг тавилга болоод ядаж байхад тэгээд амьтай. Заза ёстой балай юм руу халтирчлаа. Өөрсдөө учираа олоорой.

Энэ үүдэн хэсэг нь дотогш зураг дарж болдоггүйм байна лээ. Энэ бол өөрөөр хэлбэл хориотой зураг. Бодвол Мариа эх байхаа.

За одоо нөгөө гэрэлт цохоо жаахан яриад дуусгая даа. Гэрэлт цонхын зургийг шөнө авна гэдэг бол дэмий санаа байна лээ. Харанхуй дотор ногоон цэг. Гэхдээ олон. Хэн надаа итгэхэв дээ хэхэ. Тэхдээ үнэхээр байгалийн чимэг. Шөнийн харанхуйд гэрэлт цэгүүд бүжих мэт. Тийм л сэтгэгдэл төрсөн хос энэ тэрээрээ тайван суугөө л харвал нөгөө романтик гэдэг нь болох байхаа. Манай багийнхан хэт хүлээгээд тэвчээр алдсаны улмаас харуй бүрий болохоос өмнө Жапан хүний дуртай шингэн талхаа ууцан байсан болохоор магадгүй тийм сайхан сэтгэгдэл төрүүлсэн ч юм билүү.

За эцэст нь хэлэх миний үг бол Хэзээ нэгэн цагт боломж гараад энэ аймаг энэ хотод ирэх боломж гарвал заавал ирээрэй. Ёкү нонбири дэкирү токоро даёо.

Б.Түвшинтөгс 2008 он 6 сар 6 өдөр.