May 29, 2008

Японы нийгэм миний бодлоор

Япон орон гэж дуулахаар бидэнд өндөр хөгжилтэй, эдийн засаг нь хүчирхэг, ропот машин техник гэсэн үгүүд хамгийн түрүүнд буудаг. Бидний чихэнд Япон улс хэмээх үг таагүй сонсогддоггүй билээ. Бусад орнуудад ч гэсэн за ялангуяа аялал жуулчлал хөгсөн оронд бол Япон гэхээр мөнгөтэй хөгшин япон жуулчилахаар ирж мөнгөө үрнээ гэсэн имидж ч мөн байдаг бололтойм. Гэхдээ мэдээж Солонгос, Хятад гэх мэт азийн зарим орнуудад дэлхийн дайнаас хойш үлдсэн таагүй дурсамж ч байдаг. Одоог хүртэл түүхийн сурах бичиг дээрх маргаан өрнөсөөр. Тэгвэл бид япон гэхээр энэ хэдэн брэнд болсон Хонда, Мицубүши, Ниссан, Тоёота зэргээс гадна юу мэдэх билээ? Яг нарийн учирийг нь олоогүй ч Самурай, Бүшидо, Гэйша, зэргийг ч мөн сонсож байсан билээ. Одоо харин биднийг холбож буй нэгээхэн том зүйл бол Сумо! Жапан оронд Монголын бөхчүүд ихийг шинчилж өгсөн гэдэгт эсэргүүцэх хүн үгүй биз.
Харин би энэ удаа эдгээр зүйлсээс арай өөр нэгэн сэдэвийн талаар санал бодлоо хуваалцах гэсэн юм. Энэ бол энэхүү "Наран" улсад ирээд төрсөн сэтгэгдэл бөгөөд гайхширсан зүйлсээ өгүүлж хэрхэн тайлж уншиж буйгаа хүргье.

Канадын сэтгүүлч Бэнжамин Фулфорд хэмээх хүний бичсэн номыг Сугараа ах хэсгээс орчуулж блог дээрээ тавьжээ. Энэ үнэхээр гадаад хүн бүрийн энд ирээд дасаад эхэлмэгц харагдаад байдаг зүйлс юм. Бидний хувьд бол энэ байж болохгүй үнэхээр хэцүү зүйл мэт харагддаг хүлээн зөвшөөрөх талаар болоод яриад ч хэрэггүй мэт. Гэвч усыг нь ууж байвал ёсыг нь дагахаас өөр аргагүй тул дасаад амьдрах л хэрэгтэй болж байгаа юм. (Сугар ахын блог http://blogmn.hopto.org/sugaraa)

хэсгээс нь...
"Яагаад япончууд дургүй байсан ч гэсэн энэ олон хэрэгтэй хэрэггүй журманд захирагддаг байнаа? Сүүлийн үед гайгүй болж байгаа ч жоохон дээр үед албан хаагчдын костюм цамцны өнгийг тодорхойлсон бичигдээгүй хууль байсан. Зуны хар халуунд бүгд гонжоомоо өмсөөд л зангиагаа зүүгээд л явж байлаа. Бага ангийн хүүхдүүд адилхан цүнхтэй. Зуны амралтаараа өглөө эрт босож, өглөөний гимнастик радион аяан доор хийнэ. Ахлах ангийхан ч дүрэмт хувцастай.
Японы хүүхэд бусдаасаа ангид юм хийвэл энэ чинь өөр шүү гэж анхааруулга авдаг. Англиар бол It’s different гэвэл магтсан үг болох ч Японд бол загнаж байгаа хэрэг. Англиар анхааруулга өгье гэвэл It’s wrong эсвэл It’s bad гэж тодорхой хэлдэг. Тохирсон тохироогүй дурмэнд баригдах нь их аюултай зүйл. Чөлөөтэй сэтгэх бодох хөдлөхийг боогдуулдаг. Дүрмэнд захирагдахгүй хүнийг шахан гаргадаг Японы нийгэм хүнийг сүрэг мал шиг болгоно. Francis Bacon бороо орохоор нь шүхэр гарган барьжээ. Тэр үеийн Англид эмэгтэй хүн л шүхэр барьдаг байсан тул бүгд л цочирдон гайхсан байна. Тэгвэл одоо бүгд л шүхэр хэрэглэж байна. Японд өөрийн гэсэн Bacon хэрэгтэй байна."

Эдгээр асуудал надад ч мөн ийм санагддаг. Үүн дээр нэмээд үнэхээр байж боломгүй мэт хэцүү зүйлс бол миний хувьд
1. Хичээл дээр чи зөвхөн багшийн заасан зүйлийг л хийнэ. Илүү нарийвчлан асуусан тохиолдолд (дэлгэрүүлэх гэхээсээ илүү хичээлийн програмаас нь гүнзгийрэн халих) өөрөө эвгүй байдалд орохоос гадна ангийн нөхөд чинь чамд таагүй хандана. Багш чинь ч мөн.
2. Шалгалт авахын өмнө багш нь юуны талаар авахаа хэлээд зогсохгүй яг ямар асуулт ирэх болон хариултыг нь бодсон цаасыг мөн сурагчиддаа тараана. (Ийм үед миний хувьд ингэж шалгалт өгөх хэрэг байна уу? хэмээн боддог. Гэвч энэ нь тоо, хими, физик зэрэг бодолт хийх шаардлагатай байгалын ухааны хичээлүүд дээр ихэвчлэнэ харагдана.) Энэ нь коллежээсээ гадна ахлах сургууль дунд сургуульдаа хүртэл хэрэгждэг байна.
3. Энд мөн хүмүүсийн тайлбар тавих явцадаа бусад хүмүүс тэгдэггүй учир хэмээх үгийг хэлэх нь их байх шиг санагддаг. Ямар нэгэн зүйлийг ойлгохгүй лавлан асуухад
-Би яг нарийн учирыг нь мэдэхгүй байна. Гэхдээ бусад хүмүүс ч яг үүны дагуу хийдэг бөгөөд хэн ч гаждаггүй гэж хариу хэлдэг.
Яагаад, яагаад энүүгээр гэж ийм байдалтай байвал зүгээр биш үү гэж лавласан тохиолдолд бараг ойгохгүй бөгөөд энэ ямар ядаргаатай юм бэ гэсэн байдалтай хандана.
4. Тэд ямар нэгэн ажил хийхдээ өөр аргаар (жишээлбэл түүнийг нь илүү боловсронгуй юмуу шинэчлэсэн байдалтайгаар) хийх гэж оролдвол тун таагүй ханддаг. Миний болдоор тэд олон жил шүүгдэж тунгаагдаад ирсэн арга нь одоо дахин шинэчлэгдэн байхгүй гэж үздэг мэт. Иймэрхүү байдалд ихээхэн орж байсан бөгөөд ихэвчлэн загнуулаад дуусах жишээтэй. Харин яагаад энэ асуудалыг энэ хэвээр нь хадгалах гээд бгааг нь ер нь ойлгосон. Аливаа улс орны ажил, тэр тусмаа японд бол ажил шат дамжлагуудаар их явагддаг. Та өөрийн шатандаа шинэчлэл хийгээд арай боловсронгуй облгоод явуулахад дараагийн шатны хүмүүс үүнийг чинь ойлгоод хийнэ гэдэг тун төвөгтэй болно. (тэр тусмаа багаасаа дүрмээр амьдарж өөрөөр сэтгэх нь тун ховор болсон хүмүүст) Дараагын шатны ажилийг та зогсонги байдалд оруулахаас гадна ажилыг цогцоор нь тасалдуулж магадгүй учир тэр болгон шинэчлэл явагдах бололцоо бага мэт болсон байдаг. Зайлшгүй шиэнэчлэл хийх тохиолдолд л хийнүү гэхээс жижиг зүйлс буюу бүгдийг цуглуулан тайлбарлах хэмжээнд хүрж цаг алдах зэрэг байдал учирах тул шинийг сэдэгч та тун хүнд байдалд орох байхаа.

Энэ мэт жижиг агаад бидний хувьд зайлшгүй зүйлс энэ оронд ирэхээрээ байр нь солигдсон мэт болох нь тун их. Япон хүмүүс хүртэл боловсролын салбарт байгаа шалгалтны материалаа эхэлж тараагаад түүгээрээ авдаг энэхүү аргад эцэг эхчүүд нь таагүй ханддаг юм шиг санагдсан гэвч нөгөө япон хүний зан буюу бусдаас өөрөөр байх ёсгүй зангаараа дуугүй байгаад байдаг мэт. Харин миний хувьд эхний үед шууд тэвчиж боломгүй мэт санагдаж бухимддаг байсан бөгөөд үүнээсээ ихээхэн стрессддэг байсан. Гэхдээ 130 сая хүн амтай улс орныг яаж удирдан залах вэ? энэ талаар бодож үзэхээр үүнээс өөр гарцгүй мэт санагддаг болсон. Ягаад вэ гэвэл тэднийг багаас нь дүрэм журмаар амьдруулж дүрэм зөрчих ойлгоцгүй болгосон тохиолдолд дээрх номонд өгүүлсэний адилаар сүрэг мал мэт болгож чадвал нийгэм ихээхэн хурдацтай агаад саадгүй хөгжих бололцоотой.
Японд ч мөн бусдын адил олуул хэлэлцэж асуудлыг шийдвэрлэх явц дээр үеэсээ байжээ. Харин бүши (зэвсгийн эрхтэнүүдийн үе) үеэс энэ байдал өөрчлөгдсөн бололтойм. Тэнд нэг нь шийдвэр гаргах бөгөөд бусад нь үгүй дуугүй дагаж хийнэ, доорхи хүмүүс нь буруу зөв хэмээн бодох ч эрхгүй бөгөөд зөвхөн удирдаж буй хүндээ бүрэн итгэж дагана. Харин удирдаж буй хүн бүх хариуцлагыг өөртөө хүлээх ба аливаа ажил нь бүтэлгүйтэсэн тохиолдолд амиа өөрөө хорлох мэтээр гэм буруугаа хүлээнэ. Энэ байдал япон оронд өнөөг хүртэл үлдсэн байгаа нь дамжиггүй бөгөөд компаний захирал компаниа дампуурсан бурууг өөртөө хүлээн нөгөө ертөнцрүү явчих нь бас цөөнгүй бололтойм. Улсын сайд, парламентийн гишүүд нь хүртэл өөрийн хариуцасан албанд нь алдаа гарвал өөрөө саналаараа ажилаа хүлээлгэж өгч чадаж байгаа зэрэг нь тун үлгэр авууштай мэт.

Тэгвэл тэднийг яаж энэ дүрэм сахисан, өөрөөр гаж сэтгээд байхааргүй болгох вэ? Тэд хэрхэн ингэхээ боловсролтой нь холбосон мэт багаас нь сургуульд орох цагаас нь эхлээд л дүрэмээр амьдруулна. Цэцэрлэгт байх хүүхдүүд ч мөн хоолны өмнө нэгэн дуугаар Тавтай хооллоорой хэмээн хэлэх, төрө бүрийн аргаар энэ байдалд нь дасгана. Сургууьдаа ижил дүрэмт хувцас өмсөх, бусдаас чи өөрөөр хийж байна хэмээн сануулах зэргээр өөрт нь ч анзаарагдалгүй өөр хүн болгодог аж. Яагаад энэ оронд амиа хорлолт их байнаа. Энэ нь яах аргагүй Япон хүний энэ дүрмээр амьдарж буй байдалтай холбоотой боловуу. Дүрмээр амьдарж чөлөөтэй байж чадахгүй байх нь стресст оруулах гол хөшүүргэ болж өгч байна энэ даамжирсаар залуучуудын дунд ийм амьдралаар амьдарснаар эртхэн салан одсон нь дээр санагддаг ч байж болох юм. Японы компаны ажилчидийн ажилладаг цагын урт, түүнээсээ стресдэж буй байдалыг та тоокёо хотын метронд суухад л ойлгох болно. Тэгэхээр дүрэмээр амьдрана гэдэг тийм ч муу зүйл бишээ гэдгийг та япон орны хөгжилтэй холбож ойлгоход хангалттай гэж бодож байна. Гэвч аливаа зүйлд гэрэлтэй тал байхад сүүдэртэй тал байдаг учир амиа хорлолт стрессыг нь ч мөн ойлгож болох байхаа. Ихийг бүтээхэд ихийг золиослодог шүүдээ.

Харин та нэг зүйл дээр эргэлзэж байж болох юм. Хүний сэтгэхүйг хөгжүүлэх байгалийн ухааны хичээлүүдийг шүлэг цээжлүүлж байгаа мэт цээжлүүлээд тэр хүний тархи хэрхэн задарж толгой бүхий лидерүүд төрөх вэ гэж. Энэ асуудлаа тэд их өвөрмөцөөр шийдсөн мэт дунд сургууль ахлах сургуульд дэвшин орохдоо шалгалт өгөх бөгөөд үнэхээр гоц сайн хүүхдүүдээ шигшин сайн рейтинг өндөр сургуулиуддаа авна өөрөөр хэлбэл тэд дунд, ахлах, их сургууль гэсэн шилжилтийн үе болгон дээрээ конкурс буюу уралдаант шалгалтаар шигшигдээд явагддаг. Ингэсээр нөгөөх алдарт Тоокёогын их сургууль, Кёотогын их сургуульдаа ирээдүйн элитүүдээ бэлдчих жишээний. (Гэхдээ Япон орны сор болсон сургуулийг энэ 2оор л төлөөлж ойлгож болохгүй энэ хоёртой адил сайн хчирхэг сургуулиуд нилээн хэд бий бөгөөд Осака, Васэда, Кэйё, Хитоцүбаши, Тоокёо-н инженэрын сургууль, Тоохокү, Кюүшу гэх мэт..)

Тэхээр та энэ оронд бүгд лидер болох боломжгүйг харлаа тийм учир энд багаасаа өөрийн хэрийг мэдээд бүгд их сургуульд орно гэхгүй бөгөөд өөрийн хүсэл мөрөөдөлдөө тохируулан хүссэн зүйлээ сонгоод амьдрал дээр гарах жишээтэй. Сүрэг малыг бүтээж чадах Япон орон Түүнийг удирдах малчидаа ч мөн бэлтгэж чадаж байна. Хүн ам олон байна гэдэг нэг талын зовлон мэт боловч удирдаж чадваас ихээхэн хүч гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой. Үүнтэй шууд уялдаатайгаар их хүнээс шигшигдэн гарж буй тэр шигшигдмэл нь чадалтай байх нь гарцаагүй.

Миний хувьд Япон орныг ийнхүү тайлж уншиж байна. Магадгүй андуурсан ч байж болох гэхдээ багштайгаа санал бодлоо хуваалцаж байхад бас тийм ч их зөрөөгүй мэтээ. Танин мэдэх аялал маань үргэлжилсээр эх орондоо жаахан ч гэсэн зүйл өвөртлөөд буцахсан.

2008 он 5 сар
Болд Түвшинтөгс

May 26, 2008

Эхийн сэтгэл



Ногүчи Хидэё хэмээх энэ хүнийг Японд танихгүй хүн үгүй бизээ. Яагаад гэвэл 1000 иэны дэвсгэрт дээр байдаг хүн болохоор тэр.
Энэ хүн маань 1876 оны 11 сарын 9 ны өдөр мэндэлж 1928 оны 5 сарын 21 ны өдөр таалал төгсжээ. Бактерлогич мэргэжилтэй энэ хүн сурахын хажуугаар хэрхэн ажиллаж судалгаа энэ тэр хийж болохын бодит үнэн түүх юм. Тэрээр Кёото-гын их сургуулийг төгсөж, Токио-н их сургуульд доктор, Брауны их сургууль, Иелийн их сургуульд мөн доктор хамгаалжээ. Мөн Кох-оос эхэлсэн бактерийн судалгааг (Хэйнрич Хэрманн Робэрт Коч) судалж явсан байна. За тэгээд хэрхэн яаж амьдарж байсаныг нь өөрсдөө хайж олоод уншчина биздээ. Харин би юуг өгүүлэх гэсэн бэ гэвэл тэр хүүний ээжийнхэн тухай жаахан зүйл саыхан уншсанаа сонирхуулах гэсэн юм (хүний бичлэг) Энэ хүнийг харь оронд сурж байх хугацаанд нь бичиг үсэг мэдэхгүй эх нь санасандаа бичиг үсэг суран хүүрүүгээ захидал бичин хурдан гэртээ ирээрэй ээж нь хүүгээ санаж байнаа гэж бичиж явуужээ. Эх хүн гэдэг ийм л байдаг билээ. Бид бүгдийн ээж ч мөн адил үргэлж биднийгээ гэсэн сэтгэлээр хүүгээ охиноо хэзээ ирэх болоо хэмээн харуулдана л суугаа. За миний хүү явдал зардал болгож ирээд яах вэ тэр мөнгөө өөртөө зарцуул ээж нь яахав дээ гэж байж болно гэхдээ л эхийн сэтгэл гэдэг эхийн л сэтгэл шүүдээ. Биднийгээ хүлээгээд л харуулдаад л сууж байгаа. За энэ жилдээ яахав дараа жил, за ойрдоо жаахан завгүй дараа л... Хэдий удаан биднийгээ хүлээхэв дээ. Хүмүний амьдрал өөрөө богинохон 10,20-н жил богино 30,40-н жил ч богинохон хугацаа нэг л мэдэхэд харваад л өнгөрнө. Тийм учир цаг, чадах чинээгээрээ эхийнхээ дэргэд нь байж эхийнхээ сэтгэлийг дэвтээгээрэй "Эх үрс хамтдаа байх нь жаргал" гэдэгдээ.


Доор ээжийнхэн захиаг тавилаа. Ээж нь бичиг үсэг өөрөө бие даан сураад алдаа мадагтай ч чадах чинээгээрэй хүүдээ санасан сэтгэлээ бичиж явуулжээ. Мөн би чадах ядахаараа орчуулъя. (Миний хэлний мэдлэг гэдэг мэддэг хүн нь харвал ичмээр дамшиг даа.)

Миний хүү амжилт гаргаж байгаад бид их баярлаж байна. Ээж нь ч мөн адил үнэхээр баярлаж байна. (За тэгээд гол гол юмын биччио) 鳥帽子 гэдэг тосгоноос мөнгө шаардаад баларсан. Хавар болохоор бүгдээрээ Хоккайдо явчихна. Би ч мөн гунигтай байна. Тэгэхээр чи хурдан ирээрэй. Мөнгө явуулсаныг хэнд ч хэлээгүй. Түүнийг хүнд хэлэх юм бол бүгдийн үрчихнэ.
Хурдан харьж ирээрэй.
Хурдан харьж ирээрэй.
Хурдан харьж ирээрэй.
Хурдан харьж ирээрэй. Ганц том гуйлт минь юм шүү.
Баруун зүгт залбиръя. Зүүн зүгт залбиръя. Хойд зүгт залбиръя. Өмнө зүгт залбиръя.
1ны өдөр давсны цээр хийнэ. Мөн залбирж мөргөнө. Юуг ч мартдаг байлаа гэсэн энийг бол мартахгүй. Зургийг чинь харахаараа л залбирдаг. Хурдан харьж ирээрэй. Хэзээ харихаа хэлээрэй. Энэ захианы хариуг хүлээж байх болно. Унтахыг хүссэн ч унтаж чадахгүй нь...


おまイの。しせ(出世)にわ。みなたまけ(驚ろき)ました。わたくしもよろこんでをりまする。

なかた(中田)のかんのんさまに。さまにねん(毎年)。よこもり(夜篭り)を。いたしました。

べん京なぼでも(勉強いくらしても)。きりかない。

いぼし。ほわ(烏帽子=近所の地名 には)こまりおりますか。

おまいか。きたならば。もしわけ(申し訳)かてきましよ。

はるになるト。みなほかいド(北海道)に。いてしまいます。わたしも。こころぼそくありまする。
ドか(どうか)はやく。きてくだされ。

かねを。もろた。こトたれにこきかせません。それをきかせるトみなのれて(飲まれて)。しまいます。

はやくきてくたされ。はやくきてくたされはやくきてくたされ。はやくきてくたされ。

いしよ(一生)のたのみて。ありまする。

にし(西)さむいてわ。おかみ(拝み)。ひかしさむいてわおかみ。しております。

きた(北)さむいてはおかみおります。みなみ(南)たむいてわおかんておりまする。

ついたち(一日)にわしおたち(塩絶ち)をしております。

ゐ少さま(栄昌様=修験道の僧侶の名前)に。ついたちにわおかんてもろておりまする。

なにおわすれても。これわすれません。

さしん(写真)おみるト。いただいておりまする。はやくきてくたされ。いつくるトおせて(教えて)くたされ。

これのへんちちまちて(返事を待って)をりまする。ねてもねむれません


<訳>

お前の出世にはみんな驚きました。私も喜んでおります。
中田の観音様に毎年、夜篭りをいたしました。
勉強をいくらしてもきりがありません。
鳥帽子という村からのお金の催促には困ってしまいます。
お前が戻ってきたら申し訳ができましょう。
春になるとみんな北海道に行ってしまいます。
私も心細くなります。
どうか早く帰ってきて下さい。
お金を送ってもらったことは誰にも聞かせません。
それを聞かせると、みんな呑まれてしまいます。
早く帰って来て下さい。
早く帰って来て下さい。
早く帰って来て下さい。
早く帰って来て下さい。一生の頼みであります。
西に向いては拝み、東に向いては拝んでおります。
北に向いては拝んでおります。
南に向いては拝んでおります。
ついたちには塩断ちをしております。
栄昌様についたちには、拝んでもらってます。
何を忘れてもこれは忘れません。
写真を見ると拝んでいます。
早く帰って来て下さい。
いつ帰れるか教えて下さい。
この返事を待っています。寝ても眠れません。